القاب و كنیه های حضرت زینب علیهاالسلام
ام كلثوم، ام عبدالله، ام الحسن، ام المصائب، ام الرزایا، ام النوائب، و... كنیه های این بانوی بزرگوار است و القاب مباركش كه بیش از 60 مورد ذكر شده عبارتند از: عالمه غیر معلمه، فهیمه غیرمفهمه، كعبة الرزایا، نائبة الزهرا، نائبة الحسین، ملیكة النساء، عقیلة النساء، عدیلة الخامس من اهل الكساء، شریكة الشهداء، ناموس رواق العظمة كفیلة السجاد، سیدة العقایل، سرابیها، سلالة الولایة، سقیقة الحسن، عقیلة خدر الرسالة، ولیدة الفصاحة، رفیعة الولایة، البلیغة، الفصیحة، الكاملة، عابدة آل علی، صدیقة الصغری، موثقة، عقیلة الطالبین، فاضلة، شمسة قلادة جلالت، عقیلة الوحی، نجمة سماء نباله، معصومة الصغری، قرینة النوائب، محبوبة المصطفی، قرة عین مرتضی، صابرة محتسب، ربة خدر القدس، قبلة الرزایا، رفیعة الوحی، باب جعلة الخطایا، خضرة علی و فاطمة، ربیعة فضل، شریكة الحسین، بطلة كربلا، عظیمة بلواها، عقیلة قریش، باكیه، سلیلة الزهرا، امین الله، آیة من آیات الله، عارفة، اهل التقی، لبیبة جزلة عاقلة، عقیلة جلیلة، امرأة عاقله، محدثه، ناوس كبریا، راضیة بالقدر و القضاء وحیدة، شجاعة، زاهدة، عامله. (1)
ویژگی های شخصیتی زینب علیهاالسلام
هرچند برخی از القاب وی به ویژگی های مهمّی در این بانوی بزرگوار اشاره دارد لیكن جا دارد، به چند ویژگی بارز از آن حضرت اشاره شود.
1 ـ عبادت:
زینب علیهاالسلام در عبادت و بندگی خداوند، پیرو مادرش زهرا علیهاالسلام بود. اكثر شب ها ر ابه تهجد و تلاوت قرآن صبح می كرد و به گفته برخی از مورخان شب بیداری یادگار فاطمه علیهاالسلام در طول عمرش، هرگز ترك نشد. حتّی در شب یازدهم محرم با آن همه خستگی و فرسودگی و مشاهده آن همه آلام روحی نماز شب خود را خواند. همچنین از امام سجّاد علیه السلام نقل شده است كه: «ان عمتی زینب كانت تودی صلواتها من قیام الفرائض و النوافل عند مسیرنا من الكوفة الی الشام و فی بعض المنازل كانت تصلی من جلوس لشدة الجوع و الضعف منذ ثلات لیالٍ لانها كانت تقسم ما یصیبها من الطعام علی الاطفال لان القوم كانوا یدفعون لكل واحد منا رغیفا واحدا من الخبز فی الیوم و اللیلة؛
عمه ام زینب، نمازهای واجب و مستحبی اش را در طول مسیر كوفه به شام می خواند و در بعضی از توقفگاه ها از شدت گرسنگی و ضعف در مدّت شبانه روز نمازش را نشسته خواند. چون آنچه از غذا سهم او بود، بین كودكان تقسیم می كرد. چون آن قوم به هر یك از ما یك گرده نان در شبانه روز می دادند.» (2)
2 ـ علم و دانش
بخشی از علم و دانش حضرت زینب علیهاالسلام از نوع اكتساب نیست، بلكه همچو سایر اهل بیت علیهم السلام از منبع علوم غیبی است. از این روست كه امام زین العابدین به وی «عالمه غیر معلمه» لقب می دهد. آری، این بانوی بزرگوار چنان مقام علمی والایی داشت كه یك سال پس از ورود امیرمؤمنان علیه السلام به كوفه زنان آن شهر از وی خواستند اجازه كسب فیض دهد و او در ایامی كه در كوفه بود، مجلسی تشكیل داد و در خانه خود به زنان تفسیر قرآن درس می داد. (3)
در یكی از روزها كه به تفسیر (كهیعص) رسیده بود، امیرمؤمنان علیه السلام وارد شد. و فرمود: «ای نور دیده شنیدم تفسیر (كهیعص) را برای بانوان می گفتی، گفت: بلی، امام فرمود:
ای نور دیده این رمز است در مصیبت وارده بر شما عترت پیامبر صلی الله علیه و آله آن گاه مصائب وارده را شرح داد و حضرت زینب علیهاالسلام گریست. (4)
3 ـ كرامت و استجابت دعا
هر چند هزاران كرامت از این بانوی بزرگوار بروز كرده امّا فقط نمونه ای را نقل می كنیم. مرحوم ثقة الاسلام نوری از سید محمدباقر سلطان آبادی نقل می كند: «به چشم درد شدیدی در چشم چپ مبتلا شدم. هرچه درمان كردم، اثری نداشت، به سلطان آباد آمدم و نزد پزشكان رفتم. آن جا هم فایده ای نكرد و بر عكس مریضی ام شدید شد. بعضی از دكترها می گفتند قابل علاج نیست. برخی هم قول شش ماه بعد می دادند و من هر روز از روز قبل نالان تر می شدم تا این كه سیاهی چشمم گرفته شد و دیگر نمی توانستم بخوابم. در آن اوقات یكی از دوستانم برای خداحافظی به دیدنم آمد. او می خواست به كربلا برود. من هم با او راهی شدم. در منزل اول درد چشم شدیدتر شدو همه، مرا شماتت می كردند مگر یك نفر. بالاخره، به منزل دوم رسیدیم درد شدیدتر از قبل شد و ورم چشمم افزونتر. تا این كه نزدیك سحر آرامش پیدا شد.
در عالم رؤیا عقیله بنی هاشم زینب كبری علیهاالسلام را دیدم كه گوشۀ مقنعه اش را به چشمم می كشید.
از خواب بیدار شدم و چشمم خوب شد. دوستانم باور نمی كردند، سوار شدیم در بین راه درد و ناراحتی احساس نمی كردم. من كه همیشه ناراحت و عاجز بودم، پیش خود گفتم: كاش بستۀ روی چشمم را باز می كردم. تا باز كردم، دیدم همه چیز را می بینم. صدا زدم كه رفقا بیایید، همه آمدند و گفتند: كدام چشمت درد می كرد؟، گفتم:
چشم چپم بود. ، هرچه نگاه كردند تفاوتی بین چشم چپ و راستم ندیدند.» (5)
در كتاب وقایع الایام تبریزی نیز می خوانیم:
«شیخ عبدالرحمن جمهوری مصری (از علمای اهل سنت) نویسندۀ كتاب مشارق الانوار، می گفت:
در گرفتاری سختی افتادم، با خود گفتم بر سر قبر حضرت زینب، دختر علی بروم، شاید گرفتاری رفع شود.
قصیده ای در مدح زینب علیهاالسلام گفتم كه اوّل آن چنین بود:
ال حله لكم علینا الولاء // لا سواكم بما لكم الاء
زینب فضلها علینا عمیم // و حمانا من السقام شفاء
من بر سر قبر رفتم و شعرم را خواندم و از حضرت به عنوان پاداش تقاضای رفع گرفتاریم را كردم.
در كمال ناباوری آن مشكل من حل شد. به خدا سوگند! از حرم بیرون نیامدم، مگر با حاجت روا شده.» (6)
4 ـ معصومه
از دیگر ویژگی های حضرت، مقام عصمت است؛ می دانیم كه عصمت درجاتی دارد. مرتبۀ عالی آن مخصوص اهل بیت علیهم السلام است «انما یرید الله لیذهب عنكم الرجس اهل البیت و یطهّركم تطهیرا» (7) اما چون حضرت زینب علیهاالسلام نیز از طینت محمدی و مجاهده نفس برخوردار بود، توانست به مرتبه ای از این عصمت دست یابد. لذا خود آن حضرت در برخی احتجاجات خود به این مقام اشاره می كند.
محقق ممقانی در تنقیح المقال می نویسد:
«در صورتی كه عقیده به عصمت زینب داشته باشیم، گزاف نگفته ایم. آنان كه بر حالات زینب در عاشورا و پس از آن واقف باشند، چگونه می توانند عصمت آن بزرگوار را انكار كنند. چون اگر زینب عصمت نداشت، در آن مدتی كه امام سجاد علیه السلام بیمار بود، امام حسین مقداری از سنگینی بار امامت را به آن حضرت نمی سپرد.» (8)
5 ـ موثقه و صدیقه و امینه
حضرت زینب علیهاالسلام مورد اطمینان همه، خصوصا حضرت سید الشهدا و امام سجاد علیهماالسلام بود. لذا امام حسین علیه السلام ودایع امامت را به وی سپرد و هر وقت امام سجاد علیه السلام به بیان اخبار و احادیث می پرداخت و می خواست در ذهن مردم جای بگیرد، آن را به عمه اش مستند می كرد. ابن عباس نیز همین طور به زینب علیهاالسلام استناد می كرد با این كه خود مقام والایی داشت ـ می گفت: «حدثتنا عقیلتنا.» (9) روایت حضرت زینب را به مناسبت در فصل های مختلف نقل خواهیم كرد.
از طرف دیگر حضرت، جزو صدیقین به شمار می رفت مقامی كه اشخاص محدودی بدان دست یافته اند. و پیامبران بدان مقام فخر می كردند «انه كان صدیقا نبیا» (10) ابراهیم صدیق پیامبر بود. والاترین مقام صدیقین متعلق به علی امیرمؤمنان است (11) و در زنان سابقه این مقام به حضرت مریم و در امت پیامبر به فاطمۀ زهرا علیهاالسلام (12) و آن گاه به حضرت زینب علیهاالسلام اختصاص دارد. لذا چون مادرش فاطمۀ زهرا به صدیقۀ كبری مشهور بود، به وی صدیقۀ صغری می گفتند.
همچنین حضرت زینب امانتدار الهی بود و به مقام «امینة الله» رسید. زیرا اگر دارای چنان مقامی نمی بود، هرگز امام حسین علیه السلام ودایع امامت را به وی نمی سپرد. آری او در سایه عبادت و بندگی به این مقام رسید.
