واژه «اربعین» در متون دینی و مجموعه‌های حدیثی از ارزش والایی برخوردار است. آثار حفظ چهل حدیث، اخلاص عمل در چهل روز و دعای عهد در چهل صبح، كمال عقل در چهل سالگی، دعا برای چهل مؤمن، شهادت چهل مؤمن برای میت، برگزاری عبادت در چهل شب چهارشنبه برای دیدار حضرت ولی عصر علیه السلام، و بعثت غالب انبیاء در چهل سالگی، از جمله مواردی است كه ارزش و جایگاه این اصطلاح اسلامی و عرفانی را مشخص می‌سازد.
«اربعین» از اصطلاحات رایجی است كه در متون اسلامی كاربرد زیادی دارد، مثلا در برخی از روایات به عنوان نماد كمال، حدی برای تصفیه باطن و... قلمداد شده است. در این نوشتار به مناسبت روز اربعین شهادت امام حسین علیه السلام برخی از موارد كاربرد این واژه ارزشمند كه در فرهنگ اسلامی به مناسبتهای گوناگون از آن یاد شده و گاهی پیامهای اخلاقی و دستورهای الهی با آن همراه شده است، با اشاره به سی نكته تقدیم می‌شود:
1. شهادت چهل مؤمن
امام صادق علیه السلام فرمود: «اذا مات المؤمن فحضر جنازته اربعون رجلا من المؤمنین وقالوا: اللهم انا لانعلم منه الا خیرا وانت اعلم به منا، قال الله تبارك وتعالی: قد اجزت شهاداتكم وغفرت له ما علمت مما لا تعلمون؛ 1 هرگاه یكی از اهل ایمان بمیرد و بر جنازه او چهل نفر از مؤمنین حضور یابند و گواهی دهند كه پروردگارا! ما به جز خوبی و نیكی از این شخص ندیده ایم و تو از ما داناتر هستی، خداوند متعال می‌فرماید: من نیز شهادت شما را پذیرفتم و آنچه [از بدیها و گناهان] از او می‌دانستم كه شما بی اطلاع بودید، همه را بخشیدم.»
همچنین امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «در بنی اسرائیل عابدی بود كه پیوسته به عبادت و راز و نیاز اشتغال داشت. خداوند متعال به حضرت داوود علیه السلام وحی فرستاد:ای داوود! این مرد عابد، فردی ریاكار و غیرمخلص است. هنگامی كه او مرد، حضرت داوود علیه السلام به تشییع جنازه‌اش حاضر نشد. اما چهل نفر از بنی اسرائیل حضور یافتند و در درگاه الهی به نیكی و خوبیهای ظاهری وی شهادت دادند و از خداوند طلب عفو و آمرزش برای وی نمودند. در هنگام غسل نیز چهل نفر دیگر چنین كردند و در هنگام دفن چهل نفر دیگر آمده، بعد از گواهی به نیكمردی عابد از خداوند متعال آمرزش او را خواستار شدند. در آن حال، خداوند به حضرت داوود علیه السلام الهام كرد كه من او را به خاطر شهادت آن عده بخشیدم و اعمال بد و ریایی او را نادیده گرفتم. 2
2. دعا برای چهل مؤمن
پیشوای ششم یكی از مهم‌ترین عوامل استجابت دعا را تقدیم دیگر مؤمنین در هنگام دعا می‌داند. آن حضرت می‌فرماید: «من قدم اربعین من المؤمنین ثم دعا استجیب له؛ 3 هر كس چهل نفر از مؤمنین را در دعا كردن بر خود مقدم بدارد، سپس حاجات خود را بطلبد، دعای او به اجابت خواهد رسید.» آن حضرت تاكید می‌فرماید كه اگر این گونه دعا كردن در نماز شب و بعد از آن باشد، تاثیر بیشتری خواهد داشت. 4 همچنین دعا كردن چهل مؤمن در قنوت نماز وتر در دل شبهای تار اجابت دعا را نزدیك‌تر و سریع‌تر می‌نماید. 5
3. دعای چهل نفره
دعا كردن همیشه خوب و یكی از سلاحهای مؤمن و وسیله ارتباط با پروردگار عالمیان است. هنگامی كه انسان خود را از هر جهت درمانده و عاجز می‌بیند با جان و دل زمزمه می‌كند كه:
سینه مالامال درد است‌ای دریغا مرهمی دل زتنهایی به جان آمد خدایا همدمی
در آن لحظات حساس، دعا همچون نور امیدی در دل انسان می‌تابد و دعاكننده علاوه بر آرامش درون، اعتماد به نفس، تلطیف روح، عشق و معرفت خویش را نیز به نمایش می‌گذارد. امام صادق علیه السلام در یكی از رهنمودهای حكیمانه خویش ما را به دعای دسته جمعی فرا می‌خواند و می‌فرماید: «اگر گروهی چهل نفره جمع شوند و خدای خویش را بخوانند، مطمئنا دعای آنان مستجاب خواهد شد و اگر چهل نفر نبودند گروه چهار نفره، ده بار خدا را بخوانند كه همین اثر را دارد و اگر بیش از یك نفر نباشد و چهل بار خدا را صدا بزند، خدای عزیز و جبار خواسته او را برآورده خواهد كرد.» 6
4. آمرزش چهل گناه
حضرت باقر علیه السلام یكی از حقوق واجب مسلمانان بر عهده همدیگر را، حضور در تشییع جنازه آنان می‌شمارد و با توجه به اهمیت آن، تاثیر معنوی این حضور را نیز بیان می‌كند: «من حمل جنازة من اربع جوانبها غفرالله له اربعین كبیرة؛ 7 كسی كه جنازه‌ای را از چهار طرف حمل كند، خداوند متعال چهل گناه كبیره او را خواهد بخشید.»
5. كمال در چهل سالگی
از مهم‌ترین نكاتی كه در زندگی انسان وجود دارد و در مرحله تكامل معنوی و شخصیت وی مؤثر است، رسیدن به مراتبی از سن و سال است كه انسان كامل‌تر و پخته‌تر می‌شود. خداوند متعال در این زمینه چهل سالگی را اوج كمال انسانی می‌داند و می‌فرماید: «... حتی اذا بلغ اشده وبلغ اربعین سنة قال رب اوزعنی ان اشكر نعمتك التی انعمت علی وعلی والدی وان اعمل صالحا ترضیه واصلح لی فی ذریتی انی تبت الیك وانی من المسلمین» ؛ 8 «تا زمانی كه به كمال قدرت و رشد برسد و به چهل سالگی بالغ گردد، می‌گوید: پروردگارا! مرا توفیق ده تا شكر نعمتی را كه به من و پدر و مادرم دادی، به جا آورم و كار شایسته‌ای انجام دهم كه از آن خشنود باشی و فرزندان مرا صالح گردان! من به سوی تو باز می‌گردم و توبه می‌كنم و از مسلمانان می‌باشم.»
6. آثار چهل روز اخلاص
امام رضا علیه السلام از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله چنین نقل فرمود: «ما اخلص عبد لله عزوجل اربعین صباحا الا جرت ینابیع الحكمة من قلبه علی لسانه؛ 9 هیچ بنده‌ای چهل روز اعمال خود را خالصانه به درگاه حضرت حق انجام نمی‌دهد، مگر اینكه خداوند متعال چشمه سارهای حكمت را از قلب او به زبانش جاری می‌سازد.» حافظ با اشاره به این حدیث می‌گوید:
سحرگه رهروی در سرزمینی همی گفت این معما با قرینی
كه ای صوفی شراب آنگه شود صاف كه در شیشه بماند اربعینی
7. یاران حضرت مهدی علیه السلام
هنگامی كه حضرت مهدی علیه السلام ظهور می‌كند هر یك از یاران و شیعیان آن حضرت معادل نیروی چهل مرد قدرت روحی و بدنی خواهد داشت. امام سجاد علیه السلام فرمود: «اذا قام قائمنا اذهب الله عزوجل عن شیعتنا العاهة وجعل قلوبهم كزبر الحدید وجعل قوة الرجل منهم قوة اربعین رجلا؛ 10 هرگاه قائم ما قیام كند، خداوند متعال از شیعیان ما آفت، بلا و سستی را دور خواهد كرد و دلهای آنان را همانند پاره‌های آهن قوی و محكم می‌نماید و نیروی هر یك از آنان را معادل نیروی چهل مرد قرار خواهد داد.»
8. چهل روز عزای مؤمن
رسول گرامی اسلام علیه السلام در سفارشهای خویش به جناب ابی ذر غفاری به اهمیت و جایگاه والای مؤمن در جهان اشاره كرده و فرموده است: «یا اباذر! ان الارض لتبكی علی المؤمن اذا مات اربعین صباحا؛ 11 ای ابوذر! هنگامی كه مؤمنی از دنیا می‌رود، زمین تا چهل روز برای فقدان او گریان و عزادار است.»
ممكن است منشا مجالس اربعین برای اموات مؤمنین همین روایت نبوی باشد.
9. زندگی چهل ساله
هنگامی كه فرزدق شاعر قصیده معروف خود را در مدح حضرت امام سجاد علیه السلام در حضور خلیفه ستمگر عباسی، هشام بن عبدالملك، با رشادت تمام قرائت كرد و مطلع آن چنین بود كه:
هذا الذی تعرف البطحاء وطاته والبیت یعرفه والحل والحرم
یعنی، این آقایی است كه گامهای او را سرزمین بطحاء، بیت خدا و حل و حرم می‌شناسد؛ خلیفه بر او خشم گرفت و دستور داد تا فرزدق را علاوه بر قطع حقوق، به جرم دفاع از اهل بیت علیهم السلام زندانی كنند؛ اما بعد از گذشت مدتی به دعای امام چهارم علیه السلام آزاد شد. امام زین العابدین علیه السلام برای كمك به فرزدق مبلغی را كه چهل سال مخارج زندگی‌اش را كافی بود به حضورش فرستاد و فرمود: «لو علمت انك تحتاج الی اكثر من ذلك لاعطیتك؛ [ای فرزدق!] اگر می‌دانستم بیش از چهل سال زنده خواهی بود، بیشتر می‌فرستادم.» علی بن یونس بیاضی می‌نویسد: دقیقا بعد از چهل سال از آن تاریخ فرزدق به دیار باقی شتافت و صداقت و كرامت امام چهارم بر همگان روشن شد. 12
10. بعثت انبیاء در چهل سالگی
در روایت آمده است كه اكثر انبیاء در چهل سالگی به رسالت مبعوث شده اند. 13 همچنان كه رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نیز در چهل سالگی به رسالت مبعوث گردید. 14 امام باقر علیه السلام فرمود: «پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله در 63 سالگی از دنیا رفت، كه آخر سال دهم هجرت بود. آن حضرت بعد از تولد خویش هنگامی كه چهل سالش كامل گردید، به پیامبری رسید و 13 سال دیگر در مكه بود كه در 53 سالگی به مدینه هجرت كرد و بعد از ده سال در مدینه به سرای جاویدان منتقل شد.» 15
11. حفظ چهل حدیث
حضرت رسول صلی الله علیه و آله در زمینه پاسداری از فرهنگ و معارف اسلام می‌فرماید: «من حفظ من امتی اربعین حدیثا مما یحتاجون الیه من امر دینهم بعثه الله یوم القیامة فقیها عالما؛ 16 هر كس از امت من چهل حدیث از احادیث دینی مورد نیاز جامعه را حفظ كند خداوند متعال او را در روز قیامت به عنوان فقیه و دانشمند محشور خواهد كرد.»
براساس همین حدیث، دانشمندان بزرگ شیعه تلاش كرده اند كه كتابهایی را به نامهای الاربعین و چهل حدیث از خود به یادگار بگذارند تا شاید مشمول این كلام نورانی رسول گرامی اسلام بشوند، نظیر: اربعین شیخ بهائی، اربعین شهید اول، اربعین مجلسی دوم، اربعین جامی و چهل حدیث امام خمینی رحمه الله.
12. آثار گناه تا چهل روز
آثار گناهانی كه انسان مرتكب می‌شود تا چهل روز در روح و روان او باقی است. امام صادق علیه السلام فرمود: «لا تقبل صلاة شارب الخمر اربعین یوما الا ان یتوب؛ 17 كسی كه از شراب و مسكرات حرام استفاده كند تا چهل روز نمازش پذیرفته نمی‌شود، مگر اینكه حقیقتا توبه كند.»
13. اصلاح تا چهل سالگی
اساسا افراد سعادتمند و كسانی كه به دنبال خوشبختی و كمال هستند تا سن چهل سالگی در اعمال و رفتارشان نشانه‌های اصلاح پیدا می‌شود؛ اما اگر تا سن چهل سالگی تغییراتی در رفتارهای زشت و ناپسند آنان ایجاد نگردد، بعد از آن اصلاح آنان مشكل خواهد بود. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در این زمینه به مسلمانان هشدار داده و فرموده است: «اذا بلغ الرجل اربعین سنة ولم یغلب خیره شره قبل الشیطان بین عینیه وقال: هذا وجه لایفلح؛ 18 هنگامی كه شخص به سن چهل سالگی پا می‌گذارد و كارهای نیك او از اعمال زشتش بیشتر نباشد، شیطان پیشانی او را بوسیده، می‌گوید: این چهره‌ای است كه دیگر روی سعادت و خوشبختی را نخواهد دید.» و در حدیث دیگری آن حضرت افراد چهل ساله‌ای را كه به سوی صلاح گام برنمی دارند از دوزخیان به شمار می‌آورد و می‌فرماید: «فرد چهل ساله‌ای كه در اندیشه كارهای نیك نباشد، برای ورود به آتش جهنم خود را آماده كند كه نجات او مشكل است.» 19
14. هشدار به چهل ساله‌ها!
امام زین العابدین علیه السلام فرمود: «اذا بلغ الرجل اربعین سنة نادی مناد من السماء دنا الرحیل فاعد زادا ولقد كان فیما مضی اذا اتت علی الرجل اربعون سنة حاسب نفسه؛ 20 هرگاه شخصی به سن چهل سالگی برسد فرشته‌ای از سوی خداوند در آسمان ندا می‌دهد كه هنگام سفر نزدیك است، زاد و توشه سفر را مهیا كن و در گذشته هنگامی كه فردی به چهل سالگی می‌رسید، با نفس خود محاسبه می‌كرد.»
و از رسول گرامی اسلام نقل است كه «خداوند فرشته‌ای را مامور كرده است تا در هر شب صدا بزند: «یا ابناء الاربعین ماذا اعددتم للقاء ربكم؛ 21 ای كسانی كه چهلمین بهار عمر خود را سپری می‌كنید! برای ملاقات با پروردگارتان چه چیزی آماده كرده اید [و چه پاسخی دارید] ؟!»
15. تغذیه و اربعین
پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «من ترك اللحم اربعین صباحا ساء خلقه؛ 22 هر كس چهل روز از خوردن گوشت خودداری كند، اخلاقش بد خواهد شد.»
16. چهل نفر هسته اولیه
زمانی كه برخی از یاران امام حسن مجتبی علیه السلام از وی درخواست كردند كه در مقابل ظلم و ستم زمامداران جور به ویژه معاویه قیام و مبارزه نماید، امام حسن علیه السلام فرمود: «لی اسوة بجدی رسول الله حین عبدالله سرا وهو یومئذ فی تسعة وثلاثین رجلا فلما اكمل الله له الاربعین صاروا فی عدة واظهروا امر الله فلو كان معی عدتهم جاهدت فی الله حق جهاده؛ 23 الگوی من در رهبری امت، جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله است، آن حضرت تا زمانی كه تعداد یارانش به سی و نه نفر رسیده بود، مخفیانه و غیرعلنی خدا را عبادت می‌كرد [و به مبارزه و تبلیغ علنی روی نیاورد] ؛ اما از موقعی كه خداوند متعال تعداد مسلمانان را به چهل نفر رساند، [تبلیغ] دین خدا را آشكار كردند و اگر با من هم به تعداد آنها باشد، در راه خدا به جهاد و مبارزه شایسته دست می‌زنم.»
17. دریغ از چهل یاور راستین!
علی علیه السلام نیز با شكایت از مظلومیت و غربت خویش فرمود: «من بارها از مردم یاری خواستم اما به غیر از چهار نفر - زبیر، سلمان، ابوذر و مقداد - كسی جواب مثبت به من نداد.» سپس افزود: «لو كنت وجدت یوم بویع (اخوتیم) اربعین رجلا مطیعین لجاهدتهم؛ 24 اگر من در روز بیعت چهل یاور گوش به فرمان [و راستین] داشتم، با آنان مقابله و مجاهده می‌كردم.»
18. حقوق همسایه
رسول گرامی اسلام به منظور سالم سازی و ایجاد روحیه اعتماد و اطمینان به همدیگر و همچنین تقویت وحدت و انس و الفت در جامعه اسلامی درباره حدود همسایگی و رعایت حقوق آنان می‌فرماید: «كل اربعین دارا جیران من بین یدیه ومن خلفه وعن یمینه وعن شماله؛ 25 تا چهل خانه از چهار سوی منزل یك مسلمان، از روبه رو، پشت سر، از سمت راست و از سمت چپ، همسایه یك مسلمان به شمار می‌آید.»
پیامبر صلی الله علیه و آله ضمن بیان این پیام حكیمانه، به حضرت علی علیه السلام و سلمان و ابوذر و مقداد دستور داد كه در میان مسلمانان ندا دهند كه‌ای مردم! این حدود همسایگی است و: «انه لاایمان لمن لم یامن جاره بوائقه؛ 26 كسانی كه همسایگانشان از شر و آزار آنان در امان نیستند، ایمان ندارند.»
19. مهلت تا چهل روز
برخی از مسلمانان كه در رعایت مسائل دینی و حفظ ناموس خود اهل تسامح و تساهل هستند، مورد خشم و غضب الهی قرار می‌گیرند و خداوند متعال به آنان چهل روز مهلت می‌دهد كه خود و خانواده هایشان را اصلاح كنند و در صورت ادامه سهل انگاری و بی تفاوتی چشم و قلبشان وارونه شده و از دیدن حقیقت ناتوان می‌گردند. رسول اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: هرگاه مردی در محیط خانواده خود عمل ناپسند و زشتی را مشاهده كند و در مورد آن حساسیت و غیرت دینی از خود نشان ندهد و اعضاء خانواده‌اش را از ارتكاب گناه و معصیت باز ندارد و در صدد اصلاح برنیاید، خداوند متعال پرنده‌ای سفید را مامور می‌كند كه چهل صبح بر در خانه وی پرهایش را بگسترد و هنگام ورود و خروج آن مرد مسامحه كار، بگوید: اصلاح كن! اصلاح كن! غیرت داشته باش! غیرت داشته باش! اگر خانواده‌اش را اصلاح كرد كه چه بهتر وگرنه آن پرنده سفید بالهایش را به چشمهای او می‌كشد و بعد از آن او وارونه می‌بیند؛ یعنی خوبیها را خوب نمی‌بیند و بدیها را بد نمی‌بیند.» 27
20. بهداشت فرزندان
پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله با اشاره به لزوم ختنه كردن نوزادان پسر می‌فرماید: «اختنوا اولادكم یوم السابع فانه اطهر واسرع لنبات اللحم فقال ان الارض تنجس ببول الاغلف اربعین یوما؛ 28 نوزادان خود را در روز هفتم ختنه كنید، این عمل برای پاكیزگی و سلامت و رشد آنان تاثیر فراوان دارد و زمین از بول فردی كه ختنه نشده تا چهل روز آلوده می‌ماند.»
21. تسبیح حیوانات
امام صادق علیه السلام فرمود: «حضرت داوود علیه السلام در یكی از شبها با حال خوشی زبور را تلاوت می‌كرد و از حالات معنوی خود لذت می‌برد. آن شب به نظرش آمد كه شب زنده داری خوبی داشته است و از این جهت شگفت زده شد. در آن حال قورباغه‌ای از زیر صخره‌ای از سوی خداوند متعال به سخن آمد و گفت: «یا داود تعجبت من سهرك لیلة وانی لتحت هذه الصخرة منذ اربعین سنة ماجف لسانی عن ذكر الله تعالی؛ 29 ای داوود! آیا از شب زنده داری ات به شگفت آمده ای؟ من چهل سال است كه در زیر این صخره زبانم به ذكر الهی مترنم است.»
22. كرامت نام حضرت محمد صلی الله علیه و آله
حضرت علی علیه السلام - در ضمن روایتی طولانی در منقبت حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله - فرمود: «روزی یكی از علماء یهود به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و سؤالات متعددی از آن حضرت پرسید و پاسخهای وافی دریافت كرد و مسلمان شد. سپس الواحی بیرون آورد و در مقابل پیامبر قرار داد و گفت: این از جمله صفحات توراتی است كه به حضرت موسی بن عمران علیه السلام نازل شده است. من فضائل تو را در آنها می‌خواندم و شك می‌كردم و چهل سال تمام نام تو را پاك می‌نمودم؛ اما قسم به آن خدایی كه تو را به حق و راستی مبعوث فرموده است، هرگاه نامت را از تورات پاك نمودم، دوباره آن را در آنجا ثبت شده می‌یافتم.» 30
23. اربعین در قرآن
در برخی از آیات قرآن به واژه «اربعین» اشاره شده است، مثل: فرازی از قصه حضرت موسی علیه السلام كه می‌فرماید: «واذ واعدنا موسی اربعین لیلة» ؛ 31« [به یاد آورید] آن هنگامی را كه با موسی علیه السلام (برای یافتن پیامهای آسمانی) چهل شب وعده قرار گذاشتیم.»
نیز می‌فرماید: «وواعدنا موسی ثلثین لیلة واتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیلة» ؛ 32«و ما با موسی سی شب وعده گذاشتیم، سپس آن را با ده شب دیگر تكمیل نمودیم. به این ترتیب، میعاد پروردگارش با چهل شب تمام شد.»
قرآن كریم در مورد نافرمانی بنی اسرائیل از حضرت موسی علیه السلام و سرپیچی آنان از دستورات الهی و مجازات آن گروه از یهودیان با چهل سال سرگردانی، می‌فرماید: «فانها محرمة علیهم اربعین سنة یتیهون فی الارض فلا تاس علی القوم الفاسقین» 33؛ «این سرزمین مقدس تا چهل سال بر آنها ممنوع خواهد بود و آنان همواره در مدت چهل سال در این بیابان سرگردان هستند، پس تو درباره سرنوشت این جمعیت گناهكار ناراحت نباش!»
24. مجاهد دار به دوش
دعبل بن علی خزاعی، از شاعران متعهد و شجاع اهل بیت علیهم السلام است كه از دست مبارك حضرت رضا علیه السلام به كسب مدال افتخار و عطایای مادی و معنوی نائل شد. او وصیت كرد قصیده معروف خود به نام «مدارس آیات» را - كه مورد تایید اهل بیت علیهم السلام قرار گرفت - در كفنش بنویسند. زبان گویای وی آن چنان برنده بود كه حكمرانان ستمگر را به هراس می‌انداخت.
ابن مدبر می‌گوید: «روزی به دعبل گفتم: من مردی بی باك و با شهامت مثل تو ندیده‌ام كه این چنین بی پروا در اشعار خود به زمامداران ستمگری، مثل مامون می‌تازی و حقائق را در قالب شعرهای گویا و بلیغ به گوش مردم می‌رسانی. دعبل در مقابل هشدار ابن مدبر، با صلابت خاصی كه از عشق او به اهل بیت علیهم السلام ریشه می‌گرفت، چنین گفت: «یا ابا اسحاق! انی احمل خشبتی مذ اربعین سنة ولا اجد من یصلبنی علیها؛ 34 ای ابا اسحاق! من چوبه دار خودم را چهل سال است كه با خود حمل می‌كنم، اما هنوز كسی را نیافته‌ام كه مرا بر آن بیاویزد.»
شیعه یعنی دعبل چشم انتظار می‌كشد بر دوش خود چل سال دار
شیعه یعنی همچو امثال كمیل سر نهد بر خاك پای اهل بیت
25. ارزش عدالت گستری
امام موسی بن جعفر علیه السلام در تفسیر آیه «یحیی الارض بعد موتها» فرمود: «خداوند زمین را با قطرات باران احیاء نمی‌كند، بلكه با مردان عدالت گستر زنده می‌گرداند... و این عمل از منافع مادی چهل روز باران بهتر و پربارتر است.» 35
26. هشدار به محتكران!
امام صادق علیه السلام به تاجرانی كه برای منافع مادی خود اجناس مورد نیاز مردم را انبار كرده، با قیمتهای گزاف می‌فروشند، شدیدا هشدار می‌دهد و می‌فرماید: «الحكرة فی الخصب اربعون یوما وفی الشدة والبلاء ثلاثة ایام فمازاد علی الاربعین یوما فی الخصب فصاحبه ملعون ومازاد علی ثلاثة ایام فی العسرة فصاحبه ملعون؛ 36 مدت احتكار جنسهای مورد نیاز مردم در روزگار فراوانی، چهل روز است و در روزهای سخت فقط سه روز. اگر بازرگانی در ایام فراوانی جنس، بیش از چهل روز و در هنگام دشواری بیش از سه روز انبار كند، لعنت خدا بر او باد.»
27. چله نشینی برای حاجت
مولای متقیان علی علیه السلام فرمود: «خداوند متعال به حضرت داوود وحی كرد: «انك نعم العبد لولا انك تاكل من بیت المال ولا تعمل بیدك شیئا»؛ «ای داوود! اگر از بیت المال تغذیه نمی‌كردی و از دست رنج خودت امرار معاش می‌نمودی، چقدر بنده خوبی بودی!»
حضرت داوود چهل صبح با ناله و زاری به درگاه احدیت استغاثه كرد و از خداوند خواست تا مشكل او را رفع نماید. خداوند متعال نیز مقدمات آهنگری را در اختیار او گذاشت. به این ترتیب، حضرت داوود، به كار زره سازی پرداخت. او هر روز یك زره می‌ساخت و به هزار درهم می‌فروخت تا اینكه با ساختن سیصد و شصت زره كه به مبلغ سیصد و شصت هزار درهم فروخت، سرمایه‌ای به دست آورد و از بیت المال بی نیاز شد.» 37
28. زیارت اربعین از نشانه‌های ایمان و تشیع
امام حسن عسكری علیه السلام فرمود: «علامات المؤمنین خمس: صلاة الاحدی والخمسین وزیارة الاربعین والتختم فی الیمین وتعفیرالجبین والجهر ببسم الله الرحمن الرحیم؛ 38 نشانه‌های مؤمنان (شیعیان) پنچ چیز است: خواندن پنجاه و یك ركعت نماز در هر روز (17 ركعت واجب و 34 ركعت نافله) ، زیارت اربعین امام حسین علیه السلام، داشتن انگشتر در دست راست، و ساییدن پیشانی به خاك، و بلند خواندن بسم الله الرحمن الرحیم در نمازها.»
29. چهل روز گریه بر امام حسین علیه السلام
امام صادق علیه السلام در روایتی به بیان گریه موجودات عالم بر سالار شهیدان پرداخته، به زراره می‌فرماید: «یا زرارة! ان السماء بكت علی الحسین علیه السلام اربعین صباحا بالدم وان الارض بكت اربعین صباحا بالسواد و ان الشمس بكت اربعین صباحا بالكسوف والحمرة... وان الملائكة بكت اربعین صباحا علی الحسین علیه السلام؛ 39 ای زراره! آسمان چهل روز بر حسین علیه السلام خون گریه كرد و زمین چهل روز برای عزای آن حضرت گریست به تیره و تار شدن و خورشید با كسوف و سرخی خود چهل روز گریست... و ملائكه الهی برای آن حضرت چهل روز گریستند.»
صفوان بن مهران جمال می‌گوید: مولایم حضرت صادق علیه السلام زیارت اربعین را به من آموخت و فرمود: «در روز اربعین جدم حسین علیه السلام را این چنین زیارت كن: السلام علی ولی الله وحبیبه...» در بخشی از آن زیارت كه با مضامین عالی عرفانی و معنوی بیان شده است، چنین می‌خوانیم: «وبذل مهجته فیك لیستنقذ عبادك من الجهالة وحیرة الضلالة؛ 40 [خداوندا! من شهادت می‌دهم كه] حضرت حسین علیه السلام جان را در راه تو تقدیم كرد تا بندگان تو را از جهالت و بی خبری رها سازد و از حیرت و سرگردانی و گمراهی نجات دهد.»
پی نوشت ها:
2) مستدرك الوسائل، ج 2، ص 471.
3) الكافی، ج 2، ص 509، ح 5.
4) بحارالانوار، ج 90، ص 389.
5) كشف الغطاء، ج 1، ص 246.
6) الكافی، ج 2، ص 487.
7) همان، ج 3، ص 174، ح 1.
8) احقاف/15.
9) عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج 1، ص 74، ح 321.
10) الخصال، ج 2، ص 541، ح 14.
11) مكارم الاخلاق، ص 465.
12) الصراط المستقیم، ج 2، ص 181.
13) بحارالانوار، ج 13، ص 50.
14) تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 22.
15) كشف الغمه، ج 1، ص 14.
16) الخصال، ج 2، ص 541، ح 15.
17) مستدرك الوسائل، ج 17، ص 57.
18) مشكاة الانوار، ص 295.
19) همان.
20) مستدرك الوسائل، ج 12، ص 156؛ مجموعه ورام، ج 1، ص 35.
21) مستدرك الوسائل، ج 12، ص 157.
22) همان، ج 16، ص 305.
23) مستدرك الوسائل، ج 11، ص 77.
24) همان، ص 74.
25) وسائل الشیعة، ج 12، ص 132.
26) مستدرك الوسائل، ج 8، ص 431.
27) الجعفریات، شیخ صدوق، ص 89.
28) مكارم الاخلاق، ص 230.
29) بحارالانوار، ج 61، ص 50.
30) الخصال، ج 2، ص 356.
31) بقره/51.
32) اعراف/141.
33) مائده/26.
34) العدد القویه، ص 292.
35) تهذیب الاحكام، ج 10، ص 146.
36) الكافی، ج 5، ص 165.
37) وسائل الشیعه، ج 17، ص 37.
38) مصباح المتهجد، ص 787.
39) مستدرك الوسائل، ج 10، ص 314، با تلخیص.
40) تهذیب الاحكام، ج 6، ص 113.
منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره52.
