مقدمه
بدون ترديد وجود مقدس حضرت زهرا(سلام الله علیها) و سيره، رفتار و گفتار آن گرامي براي تمام زنان مسلمان مايه مباهات و اسوه كامل مي‌باشد. بانوي بزرگواري كه حضرت خاتم الانبياء(صلی الله علیه و آله) در ستايش او فرمود: «أَنَّ ابْنَتِي فَاطِمَةَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ؛ 1) دخترم فاطمه(سلام الله علیها) سرور بانوان بهشتي است.»
طبق اين گفتار ارزشمند نبوي(صلی الله علیه و آله)، حضرت زهرا(سلام الله علیها) سرآمد تمام زنان سعادتمند عالم است كه در اثر كوشش در راه حق به مقامات عاليهٔ معنوي نائل شده‌اند.
رسول گرامي اسلام(صلی الله علیه و آله) در گفتار ديگري به عظمت و بزرگواري حضرت زهرا(سلام الله علیها) اشاره كرده و به او فرموده است: «يَا فَاطِمَةُ! أَ لَا تَرْضَيْنَ أَنْ تَكُونِي سَيِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ و سَيِّدَةَ نِسَاءِ هَذِهِ الْأُمَّة و سَيِّدَةَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ؛ 2) اي فاطمه! آيا [به اين كرامتي كه خداوند به تو داده] خشنود نيستي كه تو سرور زنان جهان و سرور زنان اين امت و سرور بانوان اهل ايمان باشي؟»
آري، حضرت زهرا(سلام الله علیها) جلوه‌اي كامل از تمام كمالاتي است كه يك زن در طول حيات خود ممكن است به آن نايل شود. حضرت امام خميني(ره) در اين باره مي‌فرمايد: «تمام ابعادي كه براي زن متصور است، براي يك انسان [كامل] متصور است، در فاطمهٔ زهرا(سلام الله علیها) جلوه كرده و بوده است.» 3)
امام خميني(ره) براي شناساندن ويژگي يك بانوي كمال‌يافته با اشاره به وجود مقدس حضرت زهرا(سلام الله علیها) مي‌فرمايد: «آن بزرگوار يك زن معمولي نبوده است؛ يك زن روحاني، يك زن ملكوتي، يك انسان به تمام معنا انسان. او موجودي ملكوتي است كه در عالم به صورت انسان ظاهر شده است. زني كه تمام خاصه‌هاي انبيا در اوست. زني كه اگر مرد بود، نبي بود، به جاي رسول الله(صلی الله علیه و آله) بود. معنويات، جلوه‌هاي ملكوتي، جلوه‌هاي الهي، جلوه‌هاي جبروتي، همه در اين موجود مجتمع است.» 4)
با توجه به اين ويژگيهاي كم نظير، بهترين كسي كه مي‌تواند درس زندگي را به بانوان عصر ما بياموزد، شخص حضرت زهرا(سلام الله علیها) است. از اين رو، در اين مقال بخشهايي از سيره و سخن آن بزرگوار را كه قابليّت الگو برداري و درس آموزي براي زنان مسلمان دارد، تقديم مي‌كنيم. به اميد آنكه بتوانيم ـ در عصري كه از هر سو دشمنان اسلام و شياطين وسوسه‌گر، ايمان و ارزشهاي اصيل جامعه و امنيت اخلاقي جوانان و زنان را هدف گرفته‌اند و با هر وسيله‌اي براي تضعيف باورهاي دختران و زنان مسلمان تلاش مي‌كنند ـ رفتارهاي خود را با آن حضرت هماهنگ نماييم و درسهايي از آن بانوي مخدّره فرا گيريم.
قناعت، سادگي و شكرگزاري
هر زن مسلماني در پرتو تعاليم قرآن و اهل‌بيت(علیهم السلام) همواره ساده زيستي را نصب العين خود قرار داده، و تمام همت خود را براي تربيت فرزندان صالح و حركت به سوي كمال بكار مي‌گيرد؛ چرا كه دلدادگي به دنيا و مظاهر فريبندهٔ آن مانع رشد و ترقي معنوي و كمال انساني است. زني كه فقط به دنبال تشريفات، دنياگرايي، زندگي شاهانه و اشرافي و لباسهاي آن چناني باشد، نمي‌تواند به اهداف والاي زندگي پاك معنوي دست يابد و فرزنداني شايسته تربيت كند. به همين جهت، حضرت زهرا(سلام الله علیها) با اينكه دختر بزرگ رهبر جهان اسلام بود و مي‌توانست از موقعيت خود بهره برداري مادّي بكند؛ امّا چنين نكرد.
سلمان فارسي مي‌گويد: روزي حضرت فاطمه(سلام الله علیها) را ديدم كه چادري ساده بر سر داشت. با تعجب عرضه داشتم: عجبا! دختران پادشاهان ايران و قيصر روم بر كرسيهاي طلايي مي‌نشينند و پارچه‌هاي زربافت و اشرافي به تن مي‌كنند؛ امّا دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) كه عظمت و جلالتش از همهٔ آنها بالاتر و بيش‌تر است، نه چادرهاي گران‌قيمت بر سر دارد و نه لباسهاي فاخر و زيبا! حضرت زهرا(سلام الله علیها) فرمود: «يَا سَلْمَانُ! اِنَّ اللَّهَ ذَخَّرَ لَنَا الثِّيَابَ وَ الْكَرَاسِيَّ لِيَوْمٍ آخِرٍ؛ اي سلمان! خداوند [بزرگ] لباسهاي [زينتي] و تختهاي [طلايي] را براي روز قيامت ما ذخيره كرده است.»
آن گاه حضرت فاطمه(سلام الله علیها) به محضر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آمد و عرض كرد: «يا رسول الله! سلمان از لباس سادهٔ من تعجب كرد. قسم به خدايي كه تو را به رسالت در راه حق بر انگيخت! من و همسرم علي(علیه السلام) همواره زندگي ساده را پيشهٔ خود كرده‌ايم. فرش خانهٔ ما پوست گوسفندي است كه روزها شترمان بر روي آن علف مي‌خورد و شبها بر روي آن مي‌خوابيم و بالش ما چرمي است كه از ليف خرما پر شده است.» 5)
همچنين روزي رسول خدا(صلی الله علیه و آله) وارد منزل حضرت زهرا(سلام الله علیها) شد و دخترش را مشاهده كرد كه روي زمين نشسته، با يك دست فرزندش را در آغوش گرفته، شير مي‌دهد و با دست ديگر با آسياب دستي گندمها را آرد مي‌كند. از ديدن زندگي ساده؛ امّا گرم و پرعاطفهٔ حضرت فاطمه(سلام الله علیها) اشك در چشمان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) حلقه زد و فرمود: «يَا بِنْتَاهْ! تَعَجَّلِي مَرَارَةَ الدنيا بِحَلاوَةِ الْآخِرَةِ؛ دخترم! مشكلات دنيا را به ياد شيريني [و حلاوت زندگي در] جهان آخرت بر خود هموار ساز و تحمل كن!»
حضرت فاطمه(سلام الله علیها) نيز عرضه داشت: «يَا رَسُولَ اللَّهِ! الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَي نَعْمَائِهِ وَ الشُّكْرُ لِلَّهِ عَلَي آلَائِهِ؛ 6) اي رسول خدا! حمد و سپاس خداوند را در مقابل اين همه نعمتي كه به ما داده است.»
البته ساده زيستي بانوي مسلمان به اين معنا نيست كه ژوليده، آلوده و بد لباس زندگي كند؛ بلكه سادگي او بايد توأم با پاكي و تميزي باشد.
كار و تلاش و خيرخواهي
يك زن با ايمان همواره در راه احياي ارزشهاي الهي و پيشرفت جامعه و خانواده‌اش تلاش مي‌كند و حضرت زهرا(سلام الله علیها) نمونه بارزي از بانوان پر تلاش در طول تاريخ است. آن حضرت علاوه بر تلاشهاي معنوي، در عرصه‌هاي عبادت و تقوا، خانواده داري و تربيت فرزندان نيز الگويي تمام عيار مي‌باشد. كار شبانه‌روزي براي تعالي و استحكام خانواده، تربيت و پرورش فرزندان شايسته، آموزش علم براي تشنگان دانش، ايراد خطابه و روشنگري مردم در صحنهٔ اجتماع و در يك كلام، حركت با تمام وجود به سوي رشد و كمال، از ويژگيهاي بارز آن سرور بانوان عالم است.
حضرت زهرا(سلام الله علیها) در گزارشي كه در مورد كوششهايش در خانه و خانواده‌اش براي رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بيان مي‌كند، چنين عرضه مي‌دارد: «لَيْلَتِي جَمِيعاً اُدِيرُ الرَّحَي حَتَّي اُصْبِحَ وَ اَبُو الْحَسَنِ يَحْمِلُ حَسَناً وَ حُسَيْنا؛ 7) شب تا صبح به آرد كردن گندم مشغول بودم، در حالي كه ابوالحسن، [فرزندانم] حسن و حسين(علیه السلام) را نگه داري مي‌كرد.»
مهمان نوازي
پذيرايي از مهمان از زيباترين آموزه‌هاي دين ماست، و اين مهمان نوازي را كه يكي از اين اوصاف بزرگوارانه است، مي‌توان به شكلي زيبا و شايسته در سيره حضرت زهرا(سلام الله علیها) به نظاره نشست. روزي حضرت علي(علیه السلام) مهماني را به همراه خود به منزل آورد و از حضرت زهرا(سلام الله علیها) پرسيد: «آيا غذايي در منزل داريم كه اين مهمان گرسنه را سير كنيم؟» حضرت زهرا(سلام الله علیها) با كمال بزرگواري فرمود: «مَا عِنْدَنَا إِلَّا قُوتُ الصِّبْيَةِ وَ لَكِنَّا نُوءْثِرُ بِهِ ضَيْفَنَا؛ 8) در خانه ما فقط به اندازه خوراك يك دختر بچه هست؛ امّا [امشب] ايثار كرده، [گرسنگي را تحمل مي‌كنيم و] اين مقدار غذا را به مهمان مي‌بخشيم.»
تواضع و همدلي با شوهر
از ديگر ويژگيهاي يك بانوي مسلمان، همراهي و همدلي با شوهر است. او براي گرم نگه داشتن كانون خانواده، و استحكام روابط بين اعضاي آن، همواره كنار همسر و پشتيبان اوست. امام باقر(علیه السلام) فرمود: «علي(علیه السلام) و فاطمه زهرا(سلام الله علیها) براي همدلي بيش‌تر در نظام خانواده به حضور رسول خدا(صلی الله علیه و آله) رفتند تا رهنمودي بگيرند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) حضرت فاطمه(سلام الله علیها) را به كارهاي درون خانه گماشت و كارهاي بيرون را به علي(علیه السلام) واگذار كرد. بعد از اين رهنمود شايسته، حضرت زهرا(سلام الله علیها) با خوشحالي اظهار داشت: «فَلَا يَعْلَمُ مَا دَاخَلَنِي مِنَ السُّرُورِ إِلَّا اللَّهُ بِإِكْفَائِي رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) تَحَمُّلَ رِقَابِ الرِّجَالِ؛ 9) جز خداوند متعال كسي نمي‌داند كه از اين تقسيم كار چقدر خوشحال شدم؛ زيرا رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مرا از انجام كارهايي كه مربوط به مردان است، بازداشت.»
حضرت زهرا(سلام الله علیها) چنان به همسر گرامي خود علاقمند بود و با آن حضرت همدلي داشت كه بعد از وقايع تلخ ماجراي سقيفه و فدك كه دل زهرا(سلام الله علیها) را شكستند و به خانه‌اش حمله كردند، آن گاه كه حضرت علي(علیه السلام) وارد منزل شد و فرمود: «فاطمه جان! ابوبكر و عمر در پشت در اجازه ملاقات مي‌خواهند؟ نظرت دراين باره چيست؟ حضرت با آن همه خون دلي كه از آنان داشت، با كمال تواضع فرمود: «الْبَيْتُ بَيْتُكَ وَ الْحُرَّةُ زَوْجَتُكَ افْعَلْ مَا تَشَاءُ؛ 10) [علي جان!] خانه خانه توست و من همسر تو هستم؛ هرآنچه مي‌خواهي انجام بده!»
مهم‌ترين راز موفقيت در همسرداري
از امتيازات يك بانوي مسلمان، توفيق او در امر همسرداري است. اگر در ميان زن و شوهر، يكي از آنان فداكاري و گذشت بيش‌تري داشته باشد، مطمئناً كار به مشاجره و نزاع خانوادگي منجر نخواهد شد. بنابراين، كم توقع بودن، گلايه نكردن، صبر و استقامت در سختيهاي زندگي توسط زنان با ايمان مي‌تواند به استحكام اركان خانواده كمك شاياني بكند. فرازي از زندگي و سخنان حضرت زهرا(سلام الله علیها) در اين زمينه راهكار جالبي براي همسران شايسته مي‌باشد.
در يكي از روزهاي پر مشقت، غذا در منزل امام علي(علیه السلام) و حضرت زهرا(سلام الله علیها) كمياب شده بود. امام از همسرش پرسيد: فاطمه جان! غذايي داري كه مقداري تناول كنيم؟ فاطمه(سلام الله علیها) پاسخ داد: سوگند به آن خدايي كه مقام و عظمت تو را بالا برد! سه روز است كه غذاي كافي در منزل نداريم و مقدار اندكي هم كه داشتيم به شما بخشيدم و خودم رنج گرسنگي را تحمل كردم.
امام علي(علیه السلام) فرمود: چرا به من اطلاع ندادي؟» حضرت زهرا(سلام الله علیها) پاسخ داد:
«كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) نَهَانِي أَنْ أَسْأَلَكَ شَيْئاً فَقَالَ: لَا تَسْأَلِي ابْنَ عَمِّكِ شَيْئاً إِنْ جَاءَكِ بِشَيْءٍ عَفْواً وَ إِلَّا فَلَا تَسْأَلِيهِ؛ 11) رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مرا نهي فرموده است كه از تو چيزي بخواهم و به من سفارش كرده است كه: از پسر عمويت چيزي درخواست نكن! اگر خودش چيزي آورد، بپذير؛ وگرنه خودت درخواست نكن!»
پاسدار حريم عفت و حيا
از زيباترين درسهايي كه حضرت زهرا(سلام الله علیها) به بانوان آموخت، حفظ عفت، عصمت و حجاب بود. روزي مردي نابينا براي ورود به منزل علي(علیه السلام) اجازه خواست. حضرت زهرا(سلام الله علیها) با ورود وي به پشت پرده رفت و حجاب خود را كامل كرد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) كه در آنجا حضور داشت، پرسيد: ندخترم! او كه نابيناست و تو را نمي بيند، چرا پشت پرده رفتي و حجاب خود را كامل كردي؟» حضرت فاطمه(سلام الله علیها) پاسخ داد: «إِنْ لَمْ يَكُنْ يَرَانِي فَإِنِّي أَرَاهُ وَ هُوَ يَشُمُّ الرِّيحَ؛ اگر او مرا نمي‌بيند، من او را مي‌بينم و او بو[ي زن نامحرم] را حس مي‌كند.» رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: «أَشْهَدُ أَنَّكِ بَضْعَةٌ مِنِّي؛ 12) گواهي مي‌دهم كه تو پارهٔ تن مني.»
بنابراين، بانوان محترم بايد به مسئلهٔ محرم و نامحرم با تمام وجود دقت كرده، آن را رعايت كنند؛ چراكه در صورت عدم رعايت، فرجام ناشايست آن دامنگيرشان خواهد شد. اساساً امنيت اخلاقي جامعه در گرو حفظ حريم زنان و مردان نامحرم است. حفظ ايمان، آرامش دروني، سلامت جسماني، استحكام بنيان خانوادهها، عزت و سربلندي جامعه و جلوگيري از بزهكاريها و مفاسد متعدد اخلاقي از جمله دستاوردهاي حفظ حجاب و رعايت حريم زنان از معرض ديد نامحرمان مي‌باشد. به همين جهت، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) طبق فرمان الهي دستور داد كه: بَاعِدُوا بَيْنَ اَنْفاسِ النِّساءِ وَ اَنْفاسِ الرِّجالِ؛ 13) ميان زنان و مردان [نامحرم] فاصله ايجاد كنيد!»
بالاترين ارزش
از منظر حضرت زهرا(سلام الله علیها) نزديك‌ترين حالات زن به خداوند متعال هنگامي است كه خود را از ديد نامحرمان دور نمايد و در منزل خود به خانه‌داري و تربيت فرزند و پذيرايي از همسر خود بپردازد. امام صادق(علیه السلام) به نقل از حضرت فاطمه(سلام الله علیها) دراين باره فرمود: «أَنَّ أَدْنَي مَا تَكُونُ مِنْ رَبِّهَا أَنْ تَلْزَمَ قَعْرَ بَيْتِهَا؛ 14) نزديك‌ترين حالات يك زن به خداوند متعال زماني است كه در منزل مي‌ماند [و به امور خانه‌داري و تربيت فرزند مي‌پردازد].»
آري، يك زن مسلمان هرگز فرمان خداوند متعال را در مورد حفظ عفت و عصمت خود فراموش نمي‌كند و در طول زندگي حجاب خود را همانند گوهري گرانبها پاس مي‌دارد. اين سخن معروف حضرت زهرا(سلام الله علیها) كه ضامن پايداري جوامع و مايه استحكام خانواده‌هاست، همواره بايد در معرض ديد بانوان مسلمان به ويژه دختران جوان باشد كه فرمود: «خَيْرٌ لِلنِّسَاءِ أَنْ لَا يَرَيْنَ الرِّجَالَ وَ لَا يَرَاهُنَّ الرِّجَالُ؛ 15) بهترين و نيكوترين عمل زنان آن است كه [بدون ضرورت] مردان [نامحرم] را نبينند و مردان [نامحرم] نيز آنان را ننگرند.»
به‌راستي خوشبختي و سعادت زن و جامعه بهترين و نيكوترين عمل زنان آن است كه [بدون ضرورت] مردان [نامحرم] را نبينند و مردان [نامحرم] نيز آنان را ننگرند. در همين جمله نهفته است كه زن تا مي‌تواند از نامحرمان دوري كند و كم‌ترين ارتباطي را با آنان داشته باشد؛ امّا متأسفانه در عصر ما شياطين وسوسه‌گر و دشمنان اسلام تلاش مي‌كنند به هر وسيله و عنواني زنان مسلمان را از هويت خود جدا كنند و به مجامع عمومي و معرض ديد نامحرمان بكشانند و به اين وسيله آنان را از اهداف اصلي خلقتشان بازدارند.
كلام «فرانس فانون» نويسندهٔ فرانسوي
وي مي‌گويد: «نيروهاي اشغالگر در كشور مسلمان الجزاير مأموريت داشتند تا هويت و اصالت فرهنگي ملت الجزاير را نابود سازند و در اين راه حداكثر كوشش خود را در تخريب مسئلهٔ حجاب و چادر زنان متمركز كرده بودند؛ زيرا آن را نشانهٔ مهم اصالت ملي زنان الجزايري تلقي مي‌كردند. از ديدگاه استعمارگران هجوم به تار و پود جامعه اسلامي الجزاير ابتدا بايد از تحت تأثير قرار دادن زنان آغاز مي‌شد. دستگاه استعماري فرانسه براي مبارزه با حجاب زنان و بيرون كشيدن آنان از كانون خانواده، مبالغ هنگفتي اختصاص داده بود. آنها بر اين باور بودند كه حجاب زن سدّ محكم و دژ عظيمي در برابر نفوذ غربيهاست. هر چادري كه كنار گذاشته شود، افق جديد و گام بلندي در تسلط استعمارگران بر كشورهاي اسلامي است. پس از ديدن هر زن مسلماني كه حجاب را كنار گذاشته است، اميد تسلط آنان ده برابر مي‌گردد. با هر چادري كه رها مي‌گردد، گويي جامعهٔ اسلامي براي پذيرش و تسليم در برابر استعمارگران آمادهتر مي‌شود.» 16
پی نوشت :
1) بحار الانوار، ج37، ص39.
2) مستدرك حاكم، ج3، ص156.
3) صحيفه امام، ج7، ص337.
4) همان.
5) بحار الانوار، ج8، ص303.
6) مكارم الاخلاق، ص117.
7) كنز العمال، ج15، ص507.
8) فرهنگ سخنان فاطمه(س) ، ص98.
9) بحار الانوار، ج43، باب 4، ح1.
10) كتاب سليم بن قيس، ص868، ح48.
11) تفسير عياشي، ج1، ص171.
12) دعائم الاسلام، ج2، ص214.
13) مواهب الجليل، ج2، ص578.
14) نوادر راوندي، ص14.
15) وسائل الشيعة، ج20، ص67.
16) فلسفه چادر حجاب برتر، ص95.
منبع : کتاب حضرت زهرا(سلام الله علیها) / معاونت تبلیغ و آموزشهای کاربردی حوزه علمیه قم/ چاپ اول-1390 .
