پايگاه اطلاع رساني معاونت فرهنگي تربيتي مركز آموزش هاي غيرحضوري

رندان تشنه لب را آبي نمي دهد كس
گويي ولي شناسان رفتند از اين ولايت
در اين شب سياهم گم گشت راه مقصود
از گوشه اي برون آي اي كوكب هدايت(1)

امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ پنجمين اختر فروزان آسمان امامت و هفتمين گوهر عرش عصمت است. او شكافنده و تبيين كننده علوم اسلامي است.
امامي كه سراسر زندگي اش نور بود و همه لحظات عمر با بركتش، در راه ارشاد و هدايت انسان ها صرف شد.

امامي كه از زمينه سازي هاي پدرش امام سجادعليه السلام در راستاي معرفي مكتب تشيع، و مبارزه با طاغوت ها، بهره برداري بسيار كرد، و با تربيت شاگردان برجسته، و تبيين فقه ناب اسلام و اهل بيت ـ عليه السلام ـ بزرگ ترين قدم را براي شناسايي تشيع و مكتب اهل بيت ـ عليه السلام ـ برداشت.

او در سن چهار سالگي در كربلا و ماجراي عاشوراي حسيني حضور داشت، و در سفر كوفه و شام، همراه پدر، همه ماجراها را مي ديد، و براساس فرهنگ عاشورا تربيت شد.

او تجسمي از ارزش هاي والاي انساني و كمالات اخلاقي بود و همه لحظه هاي زندگي درخشانش، درس هاي بزرگ انساني را الهام مي بخشيد.
بي شك، آشنايي با سيره علمي، تربيتي، سياسي و اخلاقي آن امام همام راهنماي خوبي براي ما در مسير پر پيچ و خم زندگي است.(2)

سيره علمي امام باقر (ع)

زندگي امام باقرعليه السلام مصادف با دوران پر تلاطم زوال بني اميه بوده است، اما به دليل شرايط خاص آن زمان ايشان از نظر سياسي در انزوا بودند و اعتراض هاي او، با اين كه در اين راه تا سر حد شهادت حركت كرد، به صورت يك نهضت سياسي همه جانبه براي سرنگوني رژيم بني اميه نيانجاميد.

او دريافته بود فرهنگ تشيع در انزوا قرار دارد؛ از اين رو لازم بود به يك انقلاب وسيع فرهنگي دست بزند و با تشكيل حوزه علميه و تربيت شاگردان برجسته، فقه آل محمد ـ صلي الله عليه وآله ـ و خط فكري تشيع را آشكار كند.

بر همين اساس امام باقرعليه السلام زمينه سازي بسيار عميق و خوبي در اين راستا نمود و پس از ايشان، فرزند برومندش امام صادق ـ عليه السلام ـ با تشكيل حوزه علميه با چهار هزار نفر شاگرد، آن را به ثمر رسانيد و يك دانشگاه عظيم اسلامي در تاريخ اسلام آشكار و ماندگار شد.(3)

بنابراين، مي توان گفت؛ امام باقر ـ عليه السلام ـ مؤسس و بنيانگذار حوزه علميه شيعه و نهضت فرهنگي انقلاب فرهنگي تشيع بود.(4)

حكومت و سياست در سيره امام باقر(ع)

با وجود تمام سخت گيري هاي بني اميه، امام باقرعليه السلام به تبيين معارف اهل بيت عليه السلام مي پرداخت و از تبيين جايگاه امامت و ولايت در اسلام كه به معناي زعامت و تصدي امر است، دست بر نمي داشت.

زراره، يكي از اصحاب امام باقرعليه السلام حديثي را از ايشان روايت مي كند كه امام عليه السلام در تشريح مباني اسلام فرموده است:
« بني الاسلام علي خمسة اشياء، علي الصلوة و الزكاة و الحج و الصوم و الولايه.
اسلام بر پنج چيز استوار است، برنماز و زكات حج و روزه و ولايت (رهبري اسلامي) »
زراره مي گويد: عرض كردم كدام يك از اين مباني برتر است؟
حضرت فرمود: الوِلايَةُ اَفْضَل؛ لِاَنَّها مِفْتاحُهُنَّ. وَالواليُ هُوَ الدَّليلُ عَلَيهِنَّ ؛ ولايت و رهبري برتر است. زيرا كليد و راهگشاي مباني ديگر است و اين رهبر؛ راهنماي مباني ديگر است. (5)

با اين وجود امام باقرعليه السلام به تبعيت از جد بزرگوارش امام علي ـ عليه السلام ـ هر جا كه احساس مي كرد، كيان كشور اسلامي و آبروي اسلام در خطر است، خلفا را از راهنمايي و ارشاد هاي خود محروم نمي كرد.(6)

سيره عملي امام باقر(ع)

زندگي امامان معصوم عليه السلام، همواره الگوي شيعيان در زندگي است. و در حقيقت آن گونه كه از قول معصوم ـ عليه السلام ـ بر مي آيد عمل به گفتار و تبعيت از كردار ايشان، به نوعي بيانگر ميزان دوستي و نشانگر محبت به ايشان باشد.(7)

در زير به دو نمونه از سيره عملي امام باقر ـ عليه السلام ـ اشاره مي شود:

1ـ حلم امام

مردي مسيحي از روي كينه اي كه با امام عليه السلام داشت كلمه باقر را به بقر تغيير داد و به آن حضرت گفت: انت بقر. امام عليه السلام بدون آن كه از خود ناراحتي نشان داده و اظهار عصبانيت كند با كمال سادگي فرمود: نه من بقر نيستم، من باقرم.
مسيحي گفت: تو پسر زني هستي كه آشپز بود امام فرمود: «شغلش اين بود، عارو ننگي محسوب نمي شود.
مسيحي گفت: مادرت سياه وبي شرم وبد زبان بود. امام فرمود: اگر اين نسبت ها را كه به مادرم مي دهي راست است خدا او را بيامرزد و از گناهانش بگذرد و اگر دروغ است از گناه تو بگذرد كه دروغ و افترا بستي.
مشاهده اين همه حلم از مردي كه قادر بود همه گونه موجبات آزار يك مرد خارج از دين اسلام را فراهم آورد كافي بود كه انقلابي در روحيه مرد مسيحي ايجاد نمايد و او را به سوي اسام بكشاند. اما ب مرد مسيحي بعد مسلمان شد.

2 ـ زحمت در طلب رزق

در گرماي شديد تابستان محمدبن منكدر كه خود را از زهاد و عباد و تارك دنيا مي دانست امام را در حال خستگي شديد در انجام كاري مي بيند گمان مي كند امام خود را براي طلب دنيا اين گونه به زحمت انداخته، لذا به نصيحت مي پردازد و مي گويد آيا سزاوار است مرد شريفي مثل شما در اين گرماي طاقت فرسا در طلب دنيا بيرون بيايد، اگر خداي نخواسته در اين حال مرگ شما را فرا رسد چه وضعي براي شما پديد خواهد آمد؟
شايسته نيست شما به دنبال دنيا برويد و خود را به رنج و زحمت بيندازيد.
امام عليه السلام فرمودند: اگر مرگ من در همين حال برسد و من بميرم، در حال عبادت و انجام وظيفه از دنيا رفته ام، زيرا اين كار، عين طاعت و بندگي خدا است.
تو خيال كرده اي كه عبادت منحصر به ذكر و نماز و دعاست من زندگي و خرج دارم اگر كار نكنم بايد دست حاجت به سوي تو و امثال تو دراز كنم.
من در طلب رزق مي روم تا احتياج خود را از ديگران سلب كنم. وقتي بايد از رسيدن مرگ هراسان باشم كه در حال معصيت و خلافكاري و تخلف از فرمان الهي باشم نه در چنين حالي كه در حال اطاعت امر حق هستم و او مرا موظف كرده بار دوش ديگران نباشم و رزق خود را خودم تحصيل كنم.
زاهد گفت عجب اشتباهي كرده بودم. اكنون متوجه شدم كه من روش غلطي را مي پيموده ام و احتياج كاملي به نصيحت داشته ام.(8)

سيره اخلاقي امام باقر(ع)

روايات بسياري از ائمه اطهار و رسول اكرم تصريح مي كنند كه اخلاق نيكو بخش عمده ايي از دينداري است. و حتي نبي مكرم اسلام(ص)، در حديثي يادآوري كرده اند كه ايشان براي تكميل مكارم اخلاقي مبعوث شده اند.(9)

اخلاق نيكو در كنار ايمان به خداوند و روز حساب ، اقامه نماز، پرداخت زكات و انفاق مال در راه خدا و شكيبايي در مصايب از صفات برجسته نيكوكاران، راستگويان و پرهيزگاران است.(10)

جامعه اسلامي آنگاه بر راه درست گام برميدارد و آن زمان شايسته اين صفت( اسلامي) خواهد بود كه بيش از هميشه بر طريق اخلاق انساني گام بردارد؛ چون موازين اخلاقي براي فرد همچون قوانين براي جامعه است. جامعه بي قانون با انسان بي اخلاق برابر است. هر دو برآشفته ، غيرقابل اعتماد و راكد اند و هر دو رو به سوي قهقرا خواهند رفت.

بهتر آن است با توجه به روزهايي چنين خوش كه شادي را از ميلاد امام محمد باقر به عاريت گرفته است، به اين اصل اساسي در سخنان عالم خاندان علم و امامت امام محمد باقرعليه السلام بپردازيم.

نيكوگفتاري با ديگران

بهترين چيزي را كه دوست داريد درباره شما بگويند ، درباره مردم بگوييد. (11)
امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ پنج نكته را سفارش فرموده اند:
اگر مورد ستم واقع شدي ستم مكن.
اگر به تو خيانت كردند خيانت مكن.
اگر تكذيبت كردند خشمگين مشو.
اگر مدحت كنند شاد مشو.
اگر نكوهشت كنند بي تابي مكن. (12)

اين نكات را نه تنها شكيبايي كه استقامت بزرگ مي توان ناميد. مردمي كه در مناسبات متقابل با يكديگر اين موارد را رعايت كند: حقوق ديگران را مانند حقوق خود محترم داشته بر آن دل بسوزانند، فروتني را پيشه خويش ساخته از غرور و جدال بپرهيزند و دركنار اين سه شكيبايي به خرج دهند مطمئناً درِ دنيايي زيبا و جامعه اي سالم را به روي خويش خواهند گشود و پس از آن ما ناظر مشاجره و برخوردهاي رانندگان درخيابان ها، مردم در صف ارزاق و ديگر صحنه هاي دل آزار نخواهيم بود.

1- لسان الغيب، خواجه شمس الدين محمد، حافظ شيرازي.
2- ر.ك: امام باقرعليه السلام بنيانگذار نهضت فكري ـ فرهنگي تشيع، حجت الاسلام علي اصغر صرفه جو، مقاله، تبيان.
3- رجال كشي، ص 125.
4- همان، ص 125.
5- فروع كافي، ج 4 ص 62، ح 1.
6- بررسي بنيان هاي اخلاقي و سياسي درسيره امام محمدباقر(ع)، ح.طاهري، مقالات، تبيان.
7- امير مؤمنان(ع): من احبنا فليعمل بعملنا و ليتجنب الورع،هر كه مارا دوست مي دارد بايد چون رفتار ما عمل كند و جامه پارسايي در بر گيرد. غررالحكم :حديث8483.
8- ر.ك : سيره ي علمي امام محمد باقرعليه السلام، مقاله، پايگاه ويژه امام باقرعليه السلام، http://emambagher.heyatblog.net/.
9- رُوِيَ عَنِ النَّبِيِّ(ص) بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَكَارِمَ الْأَخْلَاقِ ، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج 67، ص: 373.
10- اشاره به آيه 177 سوره بقره.
11- بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 65، ص 152.
12- بحارالانوار ، دار احياء الترا العربي ، ج 75، ص 167.

منبع: پايگاه اطلاع رساني موسسه تحقيقاتي حضرت وليعصر عجل الله تعالي فرجه الشريف