هرچه از زمان پیروزی انقلاب اسلامی فاصله گرفته شود، اهمیت پرداختن به موضوع دستاوردهای انقلاب اسلامی و اهمیت تبیین دستاوردها و پیشرفتهای جمهوری اسلامی بیشتر می‌شود.
انقلاب اسلامی را باید سرآغاز تحولات بزرگ و بنیادین در ایران، منطقه، جهان اسلام و جهان غیراسلام دانست. رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره) از انقلاب اسلامی با عناوینی چون «معجزه قرن» و «انفجار نور» یاد کرده و همین کلمات برای توصیف عظمت و بزرگی انقلاب اسلامی کفایت می‌کند. دهه فجر و فرا رسیدن سالروز پیروزی انقلاب اسلامی، فرصت مغتنمی برای بازخوانی انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن در حوزه‌های گوناگون می‌باشد. هرچه از زمان پیروزی انقلاب اسلامی فاصله گرفته شود، اهمیت پرداختن به موضوع دستاوردهای انقلاب اسلامی و اهمیت تبیین دستاوردها و پیشرفتهای جمهوری اسلامی بیشتر می‌شود. یکی از اهداف راهبردی دشمنان در جنگ نرم علیه انقلاب و جمهوری اسلامی، ایجاد یأس و ناامیدی در جامعه و به‌ویژه در نسل جوان نسبت به آینده از طریق سیاه‌نمایی، بزرگ کردن مشکلات، زیر سؤال بردن و یا کم‌ارزش جلوه دادن دستاوردهای انقلاب و ناکارآمد نشان دادن نظام دینی است. دشمنان تلاش می‌کنند تا از طریق قدرت رسانه‌ای خود، جلوی درک واقعیات انقلاب اسلامی و دستاوردهای ارزشمند جمهوری اسلامی از سوی جوانان ایرانی را گرفته و با نوع واقعیت‌پنداری برای آنان، در پشتوانه‌های مردمی انقلاب و نظام جمهوری اسلامی خلل وارد سازند.
در چنین شرایطی، اهمیت تبیین دستاوردهای انقلاب و جمهوری اسلامی به‌عنوان یک وظیفه آشکار می‌گردد. در این نوشتار تلاش می‌شود با مروری به مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی و پیشرفتهای جمهوری اسلامی به این وظیفه عمل گردد.[1]
1ـ برخي دستاوردهاي اقتصادي 4 دهه انقلاب اسلامي
1-1- زيرساخت
- 6 برابر شدن راه‌هاي کشور، افزايش راه‌هاي اصلي و فرعي کشور از 36 هزار کيلومتر به بيش از 210 هزار کيلومتر در سال 1394[2]
- 2 برابر شدن ميزان راه‌آهن کشور، افزايش ميزان راه‌آهن کشور از 6 / 4 هزار کيلومتر به نزديک 10هزارکيلومتر[3]
- 20 برابر شدن ظرفيت بنادر کشور، ارتقاء ظرفيت بنادر از 10ميليون تن به بيش از 200ميليون تن در سال 1394[4]
- 30برابر شدن سدهاي مخزني کشور، تعداد سدهاي مخزني کشور از 13سد به حدود400 سد بزرگ در سال1395[5]
- 14برابر شدن توليد برق کشور، افزايش توليد برق کشور از20 به 280 ميليارد کيلووات ساعت در سال 1394 و برق‌دار شدن 9 / 99درصد روستاها (100درصد روستاهاي بالاي 20خانوار و 3 / 99درصد روستاهاي زير 20خانوار)
- افزايش دسترسي به آب تصيفه شده، در سال 2015 به 2/ 96درصد رسيده است.
- توسعه صنعت گاز، افزايش سهم گاز در سبد انرژي کشور از 1 درصد در ابتداي پيروزي انقلاب اسلامي[6]، به 72درصد[7]
- 211برابر انشعاب گاز در کشور (97درصد شهرها و 80درصد از روستاها)[8] ؛ انشعاب گاز در اوايل انقلاب از 50هزار انشعاب (تنها 9 شهر و يک روستا) به 10 ميليون و 570 هزار انشعاب[9] در سال 1395 (يکهزار و 83شهر و 23 هزار روستا)
- 35 برابر شدن تعداد مشترکين تلفن ثابت، از 850 هزار اشتراک در قبل از انقلاب به حدود 30ميليون اشتراک تعداد دفاتر خدمات ارتباطات و فناوري اطلاعات روستايي به 8هزار و 443دفتر در آذرماه 1394رسيده است.[10]
2-1- توليد ملي
- 57 برابر شدن صادرات غيرنفتي، افزايش صادرات غير نفتي از 543ميليون دلار در سال 1357به 31ميليارد دلار در سال 1395
- 5/ 6 برابر شدن توليد و مونتاژ خودرو، افزايش توليد و مونتاژ 150هزار دستگاه خودرو در سال 1357 به توليد و مونتاژ حدود 977هزار دستگاه خودرو در سال 1394
- 30برابر شدن توليد محصولات پتروشيمي، افزايش توليد محصولات پتروشيمي از 6/ 1 ميليون تن در سال 1357 به 1 /48 ميليون تن در سال 1394
- 24 برابر شدن توليد فولاد خام، افزايش ميزان توليد فولاد خام 680 هزار تن در سال 1357 به 7 / 16 ميليون تن در سال 1394
- 15 برابر شدن توليد محصولات فولادي، و توليد 1 ميليون تن محصولات فولادي در سال 1357 به 7/ 15 ميليون تن در سال 1394
- در سال 1356 میزان تولید ناخالص داخلی 119 هزار میلیارد تومان بود که این رقم در سال 1393 با 7 / 1 درصد رشد به 203 هزار میلیارد تومان رسیده است.
- نرخ رشد اقتصادی در سال 1356، حدود 7 / 3- درصد بوده است که در سال 1395 اين نرخ به 5 / 4درصد رسیده است و بیانگر آن است که سرعت پیشرفت اقتصادی در سال هاي بعد از انقلاب به مراتب بیشتر از سال 1356 بوده است. [11]
3-1- شاخص فقر و دسترسي به خدمات اساسي
- براساس شاخص هاي اقتصادي فقر در مقایسه با سالهای آخر پیش از انقلاب به طرز قابل توجهی کاهش یافته است به طوری که میزان فقر ( به معنای نسبت افراد کمتر از دو دلار در آمد در روز ) تک رقمی بوده، که با توجه به استاندارد کشورهای درحال توسعه کاملا پایین و یک هشتم در پیش از انقلاب است.
- طی سال های بعد از انقلاب شاخص دسترسی به خدمات اساسی و لوازم خانگی افزايش داشته است به طوریکه باوجود گسترش شهرنشینی مالکیت مسکن و مساحت سرانه خانه ها افزایش یافته است و شکاف شهری – روستایی در دسترسی به خدمات اساسی کمتر شده است و شکاف نهایی میان مناطق روستایی و شهری کمتر شده است.
- پیش از انقلاب تنها 1/ 3 میلیون مشترک برق اعم از خانگی و عمومی و صنعتی و کشاورزی وجود داشت و این درحالی است که این رقم در سال 1392 به 000/ 414 / 30 مشترک رسیده است.
- وضعیت آبرسانی در سال 1357 میزان تولید آب 5/ 1 میلیون متر مکعب آب و تعداد انشعابات 7/ 2 میلیون بوده است اما اين رقم تا سال 1394 در کل کشور 450 هزار کیلومتر شبکه آبرسانی شهری و روستایی وجود دارد و نرخ دسترسی به آب لوله کشی سالم در مناطق روستایی نيز افزایش یافته که با توجه به پراکندگی وسیع خانواده های روستایی در کشور، دستاورد عظيمي محسوب می شود.
- در بخش شاخص های مهم بخش گاز و گازرسانی پس از انقلاب تنها پنج شهر و در حدود 50 هزار انشعاب برخوردار بودند که اکنون بیشتر مناطق شهری و روستايي کشور از این نعمت بهره مندند و تعداد انشعابات به حدود 5/ 13 میلیون انشعاب رسیده و برای اولین بار بیش از 10 هزار روستا گازدار شده اند.[12]
4-1- پيشرفت هاي صنعت نفت پس از انقلاب
- تولید پنج فراورده اصلی پالایشگاه ها 4/ 2 برابر شد
پس از انقلاب تا پایان سال ۱۳۸۸ تولیدات پنج فراورده اصلی پالایشی، نسبت به قبل از انقلاب با رشدی بالغ بر 5/ 135 درصدی حدود 4/ 2برابر شده است. در این مدت مجموع تولید پنج فراورده اصلی (گاز مایع، بنزین، نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره) از 74/ 99میلیون لیتر در روز به بیش از ۲۳۵.۷۳ میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.
- افزایش ذخایر هیدرو کربوری مایع و گاز طبیعی
ذخایر هیدروکربوری مایع تا قبل از انقلاب 94/ 145میلیارد بشکه بوده که بعد از انقلاب و تا سال 1390 به 8 / 154 میلیارد بشکه رسیده و ذخایر قابل استحصال گاز طبیعی از 75 / 12 تریلیون متر مکعب در ابتدای سال ۵۷ ، به بیش از ۳۳ تریلیون متر مکعب در سال ۱۳۹۰ رسيده که نشان‌دهنده برداشت صیانتی از میادین نفتی و سرمایه گذاری های جدید است. طی سه دهه اخیر 4 / 36میلیارد بشکه نفت خام و ۲۱۹۴ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی استخراج شده است.
- افزایش در تولید و فروش نفت، گاز، مایعات و میعانات گازی، تزریق گاز و حفاری
متوسط تولید گاز غنی از ۱۱۰ میلیارد متر مکعب به 9 / 551 میلیارد متر مکعب، میزان تولید مایعات و میعانات گازی و نفتي که از 3/ 31 هزار بشکه در روز به 2 / 448 هزار بشکه در روز، تزریق گاز به میادین نفتی که از 7 / 2میلیون متر مکعب در روز به 7 / 77 میلیون متر مکعب و عملکرد حفاری از متوسط ۱۱۷ هزار متر در سال قبل از انقلاب به 6 / 491 هزار متر تا سال 1390 رسيده است.
- افزايش 3 برابري تولید بنزین
تولید بنزین پالایشگاهی پس از انقلاب و تا پایان سال ۱۳۸۸ نسبت به قبل از انقلاب تا ۱۳۵۷ با رشدی بالغ بر 2 / 199 درصد تقریبا ۳ برابر شده و از 43/ 14 میلیون لیتر در روز به 18/ 43 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.
البته ناگفته نماند که پس از سال ۱۳۸۸ و با توجه به طرح تحول اقتصادی و همچنین سرمایه گذاری های جدید در واحدهای پالایشگاهی کشور، آمارهای تولید مربوط به بنزین و چهار فراورده اصلی دیگر به طور چشمگیری افزایش یافته است .
- افزايش تولید گاز مایع
تولید گاز مایع پس از انقلاب و تا پایان سال ۱۳۸۸، نسبت به قبل از انقلاب با رشدی بالغ بر ۱۴۳ درصد تقریبا 4 / 2 برابر شده و از 44 / 3 میلیون لیتر در روز به 36 / 8 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.
- افزايش تولید نفت سفید
تولید نفت سفید پس از انقلاب نسبت به قبل از آن با رشدی بالغ بر 1 / 39 درصد تقریبا 4 / 1 برابر شده و از 31 / 13میلیون لیتر در روز به 52 / 18 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.
- رشد 5/ 3 برابري تولید نفت گاز
تولید نفت گاز پس از انقلاب و تا پایان سال ۱۳۸۸ نسبت به ۶۷ سال قبل از انقلاب (۱۲۹۱ تا ۱۳۵۷) با رشدی بالغ بر 8 / 254درصد تقریبا 5 / 3 برابر شده و از ۲۵ میلیون لیتر در روز به 7 / 88 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.
- رشد 3 / 2 برابري خوراک پالایشگاه های کشور
مقایسه خوراک مورد مصرف در پالایشگاهی ایران شامل نفت خام و میعانات گازی پس از انقلاب و تا پایان سال ۱۳۸۸ نسبت به ۶۷ سال قبل از انقلاب (۱۲۹۱ تا ۱۳۵۷) با رشدی بالغ بر 6 / 128 درصد تقریبا 3 / 2 برابر شده و از ۷۴۷ هزار بشکه در روز به ۱۷۰۸ هزار بشکه در روز افزایش یافته است.
- رشد قابل ملاحظه شاخص های مهم بخش گاز و گاز رسانی
بررسی شاخص های مهم بخش گاز و گاز رسانی تا ۱۳۸۷ حاکی از افزایش مصارف داخلی گاز طبیعی( خانگی، تجاری، صنایع عمده و نیروگاهی) از 8/ 6 میلیون متر مکعب در روز به 4 / 362 میلیون متر مکعب در روز، افزایش ظرفیت پالایش و نم زدایی(تجمعی) از ۳۶ میلیون متر مکعب در روز به 5 / 497 میلیون متر مکعب در روز، افزایش مصرف گاز در نیروگاه ها از ۴ میلیون متر مکعب در روز به 1 / 117 میلیون متر مکعب در روز، افزایش احداث خطوط انتقال گاز طبیعی از ۲۹۰۰ کیلیومتر به ۳۰۱۵۳ کیلومتر، افزایش میزان انشعابات نصب شده از ۵۰ هزار انشعاب به ۷۰۰۱۸۱۵ انشعاب، افزایش جمعیت تحت پوشش گازرسانی از ۲۲۵ هزار نفر به ۵۵ میلیون و ۸۶ هزار نفر، افزایش خانوارهای تحت پوشش گاز طبیعی از ۵۱ هزار خانوار به ۱۴ میلیون و ۳۹۷ هزارو ۲۰۰ خانوار، افزایش تعداد شهرهای گاز رسانی شده از ۵ شهر به ۷۴۴ شهر و افزایش تعداد روستاهای گاز رسانی شده از ۱ روستا به ۷۳۶۴ روستا است که نشان دهنده حجم عظیم سرمایه گذاری ها در این بخش است.
- رشد قابل ملاحظه در بخش تولیدات پالایشگاهی
مقایسه شاخص های مهم بخش پتروشیمی تا ۱۳۸۷ و در طی سه پس از انقلاب میزان تولید محصولات پتروشیمی از یک میلیون و ۶۰۴ هزار تن در سال به ۳۰ میلیون و ۴۰ هزار تن در سال، مقدار فروش داخلی محصولات پتروشیمی از ۵۷۰ هزار تن در سال به ۷ میلیون و ۵۵۶ هزار تن در سال، ارزش فروش داخلی محصولات پتروشیمی از یک میلیارد و صد میلیون تومان به ۴۰ میلیارد و ۵۶ میلیون تومان، مقدار صادرات پتروشیمی از ۶۰۰ هزار تن به ۱۲ میلیون و ۲۶۸ هزار تن و ارزش صادرات محصولات پتروشیمی از ۴۶ میلیون دلار به ۷ میلیارد و ۸۵۵ میلیون دلار افزایش نشان می دهد.
- عبور از تحریم بنزین و خودکفایی
افزایش مصرف بنزین و جوابگو نبودن تولید داخلی سبب شد تحریم صادرات بنزین، به ابزاری برای تحمیل خواسته های غرب به ایران تبدیل شود که البته با کنترل مصرف و اجرای طرح‌های توسعه‌ای پالایشگاه های کشور با شکست روبه رو شد و امروز شاهد صفر شدن واردات بنزین هستیم.
اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها و سپس اصلاح قیمت بنزین، عوامل موثر دیگری بودند که سبب شدند میانگین مصرف روزانه بنزین کشور از 6 / 73 میلیون لیتر در روز در سال ۱۳۸۶ به کمتر از ۶۰ میلیون لیتر در سال ۱۳۹۱ کاهش یابد. هم اکنون تولید بنزین موتور در کشور به بیش از ۶۰ تا 65 میلیون لیتر (به همراه افزاینده اکتان و اختلاط در انبار) در روز رسیده است و با در نظر گرفتن متوسط مصرف روزانه حدود ۶۰ میلیون لیتر در داخل می توان گفت که تولید در حال پیشی گرفتن از مصرف است که البته با بهره برداری از ۱۷ طرح پالایشگاهی که در دست اجراست، به مرور توان صادرات بنزین ایران افزایش خواهد یافت[13].
5-1- علم و فناوري
- 24 برابر شدن تعداد دانشجويان، افزايش تعداد دانشجويان از 176هزار نفر در سال 1357 به 3/ 4 ميليون در سال تحصيلي 1395
- 13 برابر شدن تعداد دانشجويان به ازاي هر 100هزار نفر، از 248نفر به 5486 نفر افزايش يافته
- 5 /16برابر شدن سهم ايران از توليد مقالات ISI؛ سهم ايران از توليد مقالات خارجي ISI؛ از 1/ 0درصد ( 669 مقاله) در سال 1357 به 65 / 1درصد (23هزار مقاله) در سال1394
- ساخت هواپیما و بالگرد سبک و نیمه سنگین(شخصی و عمومی)
- پرتاب ماهواره، ساخت کشتی و تولید انواع قایق که برای اولین بار در تاریخ کشور رخ داده است.
ـ بر اساس گزارش سايماگو طي سالهاي 1996 تا 2015:
- رتبه جهاني توليد علم ايران طي سالهاي 1996 تا 2015 از 53 ام به 16 ام در جهان ارتقاء يافته است. رتبه جهاني توليد علم ايران در رشته انرژي اتمي از 83 به 11 ام ارتقاء يافته است.( افزايش تعداد مقالات از 1 به 418)
- رتبه جهاني توليد علم ايران در رشته نانو و نانو تکنولوژي از 57 ام جهان به 16ام ارتقاء يافته است. ( افزايش تعداد مقالات از 1 به 687)
- رتبه جهاني توليد علم ايران در رشته بيوتکنولوژي از 56 به 14 ام جهان ارتقاء يافته است.(افزايش تعداد مقالات از 11 به 618)
- رتبه جهاني توليد علم ايران در رشته مهندسي هواوفضا از 43 به 11 ام جهان ارتقاء يافته است.( افزايش تعداد مقالات از 4 به 341)
- رتبه جهاني توليد علم ايران در رشته پزشکي از 54 به 19 ام جهان ارتقاء يافته است.( افزايش تعداد مقالات از 64 به 3هزار)
- رتبه جهاني توليد علم ايران در رشته شيمي از 48 به 11 ام جهان ارتقاء يافته است.( افزايش تعداد مقالات از 79 به 3هزار)
- رتبه جهاني توليد علم ايران در رشته فيزيک و نجوم از 64 به 19 ام جهان ارتقاء يافته است.( افزايش تعداد مقالات از 21 به 1هزار)
- رشد روزافزون و حضور فعال کشور در عرصه‌های علمی بطوريکه تا سال ۱۳۹۱ بیش از ۲۶۱۹۶ اختراع در کشور ثبت شده است.
- پژوهشگران ایرانی از نظر پژوهشی با ثبت ۸۵۱۳ مقاله علمی، در ردیف شانزدهم تولید علم و در زمره دانشمندان و پژوهشگران ممتاز جهان قرار گرفته اند.
- بر اساس گزارش سازمان بین المللی آیسسکو: جمهوری اسلامی ایران در میان ۵۷ کشور اسلامی از لحاظ علمی و پژوهشی و ثبت اختراع در رتبه اول کشورهای اسلامی قرار دارد.
- دستیابی به فن آوری و دانش کامل چرخه سوخت هسته‌ای و قرار گرفتن در ردیف پنج کشور برتر جهان
- ورود موفقیت آمیز و همزمان با سایر کشورهای پیشرفته به عرصه علوم جدید مانند: نانو تکنولوژی که رتبه هفتم جهانی را به خود اختصاص داده و سایر علوم جدید از جمله؛ لیزر، میکرو الکترونیک، ورود به علم ساخت روبات و کسب موفقیتهای جهانی در مسابقات روبوتیک، توسعه سخت‌افزاری و ساخت ابر رایانه، توسعه نرم افزاری و بهره برداری گسترده از علوم رایانه‌ای در کشور و کسب ۳۶۲ مدال در المپیادهای مختلف علمی جهان
- افزایش تعداد پزشکان از ۱۵ هزار نفر پيش از انقلاب به بیش از ۱۱۱۰۰۰ نفر و رفع کامل نیاز کشور به جذب پزشک خارجی
- تغییر و تبدیل کشور به قطب منطقه‌ای توریسم سلامت و پذیرش و درمان بیماران خارجی در انواع بیماری‌ها
- دستیابی به دانش کشت سلولهای بنیادین، قرار گرفتن در ردیف کشورهای برتر پیوند کلیه و درمان بیماریهای چشمی
- کسب تجارب ارزشمند برای مقابله با انواع عوارض و بیماریهای ناشی از عوامل شیمیائی
6-1- شاخص‌هاي توسعه اقتصادي و اجتماعي
- نمره ايران به لحاظ شاخص توسعه انساني از 567/ 0 در سال 1990به 766/ 0 در سال 2014 بهبود يافته است. (بهبود رتبه از 92 به 69)
- ايران از حيث ميزان افزايش شاخص توسعه انساني طي دوره 2014-1990 پس از کشورهاي رواندا و چين در رتبه سوم جهان قرار گرفته است.
- اميد به زندگي ايران از 1/ 54 سال در 1980 به 4/ 75 سال در 2014 افزايش يافته است. (بهبود رتبه از 142 به 63)
- ايران از حيث ميزان افزايش شاخص اميد به زندگي طي دوره 2014-1980 دررتبه هفتم جهان قرار گرفته است.
- ميانگين سالهاي تحصيل ايران از 3/ 2 سال در 1980به 2/ 8 سال در 2014 افزايش يافته است. (بهبود رتبه از 109 به 100)
- ايران از حيث ميزان افزايش ميانگين سالهاي تحصيل طي دوره 2014- 1980 در رتبه پنجم جهان قرار گرفته است.
- سالهاي مورد انتظار تحصيل در ايران از 2/ 9 سال در 1990به 1/ 15 در 2014 افزايش يافته است. (بهبود رتبه از 114 به 45)
- ايران از حيث ميزان افزايش سالهاي مورد انتظار تحصيل طي دوره 2014-1990 در رتبه ششم جهان قرار گرفته است.
- نرخ مرگ ومير کودکان (در هر 1000تولد) در ايران از1/ 44 در سال 1990 به 4/ 14 در سال 2013 بهبود يافته است. (بهبود رتبه از 109 به 92)
- بهبود توزيع درآمد، کاهش ضريب جيني از 4360/ 0 در سال 1357 به 3988/ 0 در سال 1394
- احداث شهرک‌های صنعتی متعدد در حاشیه شهرهای کشور
- ساخت مجموعه‌هاي تولیدی در روستاهای که به یک برنامه مستمر تبدیل شده است.
- علاوه بر افزایش تعداد کارخانجات، افزايش تنوع محصولات توليدي و رشد صادرات
- افزایش قابل توجه تولید فولاد از نیم میلیون تن قبل از انقلاب به ۳۸ میلیون تن در سال و کسب رتبه ۱۴ جهانی
- افزایش تولید سیمان از ۳/ ۶ میلیون تن به حدود ۸۰ میلیون تن
- افزایش تولیدات معدنی از ۲۰ میلیون تن به ۲۲۰ میلیون تن
- افزایش و توسعه تولید و صادرات خودرو با انواع خودروهای سبک و سنگین
- افزایش و توسعه انواع کارخانجات لوازم خانگی و صنعتی و دهها مورد مشابه
2ـ بسترسازي براي جهش در پيشرفت
بسترسازي و سرمايه‌گذاري‌هاي عظيم که در حوزه‌هاي مختلف طي نزديک 4 دهه گذشته صورت پذيرفته از جمله:
ـ زيرساخت‌هاي اقتصادي در حوزه‌هايي چون تأمين انرژي، حمل و نقل، ارتباطات، بهداشت و درمان، آموزش.
ـ باز شدن پنجره جمعيتي (بيش از 55درصد از جمعيت کشور در سن فعاليت 15 تا 65 سال قرار دارند)
ـ تربيت نيروي انساني متخصص کارآمد، متعهد و عمدتاً جوان و داراي عزم پيشرفت
ـ شکل‌گيري مراکز آموزش عالي، تحقيقاتي، پارک‌هاي علم و فناوري، شرکت‌هاي دانش بنيان
-تجربيات موفق در حوزه‌هاي مختلف علمي و فناوري چون هسته‌اي، نانو، بيوتکنولوژي، موشکي، سلول‌هاي بنيادين، هوافضا، داروهاي نوترکيب و پزشکي که ثابت نمود درصورت اتکا به ظرفيت‌هاي داخلي و مديريت مناسب آنها، دسترسي به قله‌هاي علم و فناوري امکان پذير است.
ـ حضور مقتدرانه ج.ا.ا در منطقه و تبديل ايران به قطب تأمين ثبات و امنيت در منطقه
ـ ثبات و امنيت داخلي و خارجي قابل تحسين در منطقه و جهان
در کنار برخورداري از ذخاير غني نفت، گاز، معدني، منابع طبيعي و موقعيت جغرافيايي، همگي گوياي آن است که ظرفيت بالقوه جهش در حوزه اقتصاد و رسيدن به جايگاه اولي در منطقه جنوب غرب آسيا با شکوفاسازي اين استعدادها و بکارگيري مطلوب ظرفيت‌هاي مادي و معنوي وجود دارد.
در مقطع کنوني سرمايه انساني موجود در ايران، فرصت بي‌نظيري در اختيار کشور قرار داده تا بتواند به اتکاي اين سرمايه پتانسيل‌هاي بالقوه سرزميني و معدني اقتصاد ايران را شکوفا نموده و تحول تاريخي در اقتصاد کشور ايجاد نمايد.
اگر چه ايران به لحاظ توليد ناخالص داخلي (پتانسيل‌هاي تحقق يافته ) در رتبه 18 قرار دارد ولي بر اساس پتانسيل‌هاي بالقوه سرزميني ( وسعت سرزمين، دسترسي به آب‌هاي آزاد بين‌المللي، تعداد همسايگان، بازار منطقه، کريدورهاي حمل و نقل و ....) و نيروي انساني (تعداد جمعيت در سن کار و ميران تحصيلات)، ايران مي‌تواند در رتبه 12 در جهان قرار گيرد و جزو اقتصادهاي پيشرو در جهان به شمار آيد. همچنين ايران به لحاظ پتانسيل‌هاي انساني و سرزميني استفاده نشده در رتبه اول در سطح جهان است. به تعبيري ديگر ايران مخزني از استعداد‌هاي انساني و سرزميني بهره‌برداري نشده مي‌باشد.
3ـ اقدامات لازم براي استفاده از ظرفيت‌هاي موجود
- موج جمعيتي ايجاد شده در دهه 60 در حال حاضر تبديل به نيروي انساني جوان و تحصيل کرده آماده ورود به بازار کار گرديده است. افزايش جمعيت جوان تحصيل کرده و آماده ورود به بازار کار، فرصت منحصر به فردي را در اختيار اقتصاد ايران براي جهش قرار داده است که در صورت بهره‌برداري از اين پتانسيل دروني منحصر به فرد ، اقتصاد ايران مي‌تواند در جايگاه شايسته خود در اقتصاد جهاني قرار گرفته و نه تنها اقتصاد ايران را با تحرک و جهش اساسي مواجه نمايد بلکه عامل تأثيرگذار و پيشرفت براي کشورهاي حوزه چشم‌انداز (آسياي جنوب و غربي) شده و با همکاري ساير کشورهاي منطقه، قطب رشد و شکوفايي اقتصاد کشورهاي منطقه گردد. همانطور که نظام ج.ا.ا در حال حاضر با اقتدار بالا عامل ثبات و امنيت در منطقه به شمار مي‌آيد، اين ظرفيت بالا در اقتصاد ايران وجود دارد که تبديل به قطب رشد و توسعه کشورهاي منطقه نيز گردد. بنابر اين يکي از مهم‌ترين دغدغه‌هاي اصلي نظام ج.ا .ا در دهه دوم چشم‌انداز بايد فعال نمودن اين پتانسيل‌ها و توانمندسازي آنها باشد.
- بدون شک با ساختارهاي کنوني و تداوم رويه‌هاي گذشته در مديريت اقتصاد ملي (دولتي و نفتي)، امکان بهره‌برداي از اين استعداد‌هاي انساني در کنار پتانسيل‌هاي سرزميني و طبيعي وجود نخواهد داشت و بايد اين ساختار‌ها و رويه‌ها به طور اساسي تغيير يافته و همگي آنها در جهت فعال نمودن اين ظرفيت‌ها باشد.
- صاحبان اصلي اين ثروت‌ها و پتانسيل ها مردم بوده و اين مردم هستند که توانايي شکوفاسازي اين استعداد‌هاي سرشار بهره برداري نشده در ايران را دارند. و ارکان حاکميت بايد زمينه‌هاي فعال سازي اين استعدادها را تسهيل نمايند و نقش تنظيم‌گري (نه مداخله کننده) و هدايت‌گري خود را به خوبي ايفا نمايند. تأکيد فراوان بر اجرايي شدن سياست‌ةاي کلي اصل 44 و اقتصاد مقاومتي، توانمندي سازي مردم، مشارکت آحاد، جامعه، ايجاد صندوق توسعه ملي در اقتصاد با چنين رويکرد مي‌باشد. اگر طي 4 دهه گذشته به اتکاي مردم پيشرفت‌ها و دستاوردهاي اساسي و بزرگ ايجاد شده است (انقلاب، جنگ، هسته‌اي، مقابله با تحريم و ...) بايد با بسيج مردم در اقتصاد و نقش‌دهي به آنها در حوزه اقتصاد نيز تحول اساسي ايجاد گردد. اصلاح ساختارهاي اقتصادي بايد در راستاي فراهم نمودن شرايط فعاليت همه مردم در حوزه اقتصاد و توانمند سازي آنها باشد.
- ارزيابي عملکرد دهه اول چشم‌انداز نشانگر آن است که اگر چه برخي از حوزه‌هاي مورد تأکيد در سند چشم‌انداز ، دستاوردهاي چشم‌گيري حاصل شده است به ويژه در حوزه علم و فناوري، نفوذ سياسي در منطقه و ارتقاي اقتدار ج.ا.ا در منطقه و جهان، ليکن:
- اين دستاوردهاي عظيم علمي و فناوري نتوانسته بطور شايسته به کل اقتصاد کشور سرايت يافته و تحول اساسي در اقتصاد و توليد ملي بر پايه دانش به وجود آورده و در خلق ثروت ملي نقش‌آفريني اساسي داشته باشد.
- اگر چه نفوذ و اقتدار سياسي و معنوي ايران در منطقه بسيار بالا بوده و ج.ا.ا در برقراري امنيت و ثبات در کشورهاي منطقه نقش غير قابل انکاري دارد ولي اين پتانسيل منجر به حضور فعالان اقتصادي کشور در بازارهاي منطقه و مشارکت در بازسازي اين کشورها، تأمين نيازهاي زندگي آنها و شکل‌گيري همکاري‌هاي استراتژيک اقتصادي نگرديده و از اين فرصت‌ها براي تبديل ايران به مرکز فعاليت‌هاي اقتصادي، تجاري و سرمايه‌گذاري منطقه استفاده مطلوب بعمل نيامده است. بسياري از نيازهاي مردم اين کشورها امکان تأمين توسط توليدکنندگان کشور را دارد. ليکن چنين تمرکزي براي حضور فعالان اقتصادي در کشورهاي منطقه وجود ندارد. البته ايجاد پيوندهاي اقتصادي با کشورهاي منطقه و حضور در بازار آنها نفوذ سياسي و معنوي ج.ا.ا را نيز تقويت و پايدار خواهد نمود.
بديهي است در دهه دوم چشم‌انداز بايد تمرکز بر بهره‌برداري از اين دستاوردها در حوزه اقتصاد و به خدمت گرفتن آنها در ارتقاي توليد و اقتصاد ملي باشد.
4- پيشرفت هاي صنعت نظامي و دفاعي
پس از پیروزی انقلاب اسلامی گسترش روزافزون تحریم های مختلف از سوی دشمنان انقلاب اسلامی؛ متخصصان دلسوز و جوان اين کشور را واداشت تا کمر همت در بی نیازی کشور از قدرت های جهانی ببندند و در این راه دستاوردهای گوناگونی را در حوزه های مختلف از جمله صنعت دفاعي و نظامي کشور رقم بزنند. پیشرفت ایران در زمینه ساخت و تولید انواع سلاحها و تجهیزات نظامی بقدری شگفت انگیز بوده که موسسه " گلوبال فایرپاور " در آماری که اخیرا منتشر کرد؛ اعلام کرده که ارتش ایران در رتبه 23 جهان قرار گرفته است و این در حالی می‌باشد که این آمار پیشرفت ایران را در زمینه نظامی ثابت می‌کند. نمونه هاي زير تنها بخشي کوچک از پيشرفت هاي خيره کننده ايران در صنعت نظامي و دفاعي کشور پس از انقلاب اسلامي است و اين پيشرفت ها در حالي بدست آمده که تا پيش از انقلاب اسلامي نيروهاي مسلح ايران در بعد تجهيزات و آموزش کاملا وابسته به غرب بودند[14].
- ساخت انواع سلاح ها و تجهیزات نظامی از جمله: ساخت انواع هواپیما و جت های جنگنده مافوق صوت رادارگریز (مانند؛ صاعقه و آذرخش)، آموزشی (مانند؛ پرستو، درنا، سیمرغ، شفق، تندر)
- خودکفایی در تولید و ساخت انواع هواپیماهای بدون سرنشین مدرن
- ساخت انواع بالگرد(مانند، بالگردهای شاهد، شباویز ۲۰۷۵ و۲۰۶۱ و بالگرد ضد تانک ۲۰۹۱) و تعمیر انواع هواپیما و بالگرد با کسب رتبه پنجم جهانی بخشی از دستاوردهای صنعت هوایی است.
- پیشرفت ایران در زمینه ساخت و تولید انواع موشکهای بالستیک، دور برد زمین به زمین، زمین به هوا و انواع موشک های دریایی (مانند: موشک ماهواره بر سفیر، شهاب، سجیل، موشک کروز) بقدری شگفت انگیز بوده، ایران را در ردیف معدود کشورهای دارنده تکنولوژی ساخت موشک های فوق دقیق سطح به سطح قرار داده است.
- ساخت انواع رادار با بُرد بیش از یک هزار کیلومتر و پرتاب چندین ماهواره با سرنشین و بدون سرنشین به فضا از جمله مواردی هستند که کسب رتبه هفتم جهان در سامانه کامل پرتاب ماهواره و رتبه دوازدهم جهان در طراحی و ساخت ماهواره را برای یازدهمین عضو باشگاه فضایی جهان یعنی ایران به ارمغان آورده است.
- ساخت زیر دریایی، ساخت و تعمیر انواع ناو و ناوچه ساخت هاور گرافت (قایقهای دوزیست) ساخت انواع قایقهای تندرو و قایق پرنده
- ساخت و تعمیر انواع زره پوش و تانک
- خودکفایی در ساخت انواع تجهیزات و سلاحهای سبک، نیمه سنگین و سنگین مانند: انواع خمپاره انداز و توپهای مدرن، انواع سامانه‌ها و سلاحهای پدافند ضد هوایی و مهمات سبک و سنگین
- توسعه صنایع مخابراتی و ساخت انواع بی سیم و تقویت و توسعه صنایع اپتیک و ساخت انواع دوربین های معمولی و دید در شب و صدور برخی از این محصولات به ۳۲ کشور جهان
اين موارد از دستاوردهای صنایع نظامی محسوب می شوند که قبل از انقلاب اسلامی، تولید آنها در کشور سابقه نداشته و مهمتر اینکه بخش قابل توجهی از آنها، صرفاً در انحصار تعداد معدودی از کشورها پیشرفته جهان قرار داشته است.
5- پيشرفت هاي بخش کشاورزي
بررسی ها نشان می دهد رژیم پهلوی در دهه ۴۰ شمسی (دهه ۶۰ میلادی ) با استراتژی نادرست خود که تحت عنوان اصلاحات ارضی از آن یاد می شد، باعث بیمار شدن اقتصاد ایران شده بودکه نشانه‌های این بیماری را در عرصه‌های مختلف اقتصاد می توانستیم به وضوح مشاهده کنیم.
رژیم شاه در برنامه های عمرانی خود بر صنایع وابسته به ویژه صنایع مربوط به کالاهای مصرفی اتکا داشت که نتیجه آن عدم توازن بین بخش کشاورزی و بخش های دیگر اقتصادی شد؛ به گونه ای که در بخش کشاورزی، تولید محصولات کشاورزی از ۲۹ر۱ درصد تولید ناخالص ملی در سال ۱۳۳۹ به ۰۹ر۱ درصد در سال ۱۳۵۶ یک سال قبل از فروپاشي حکومت پهلوي تنزل يافت.
رفته رفته با اجرای استراتژی های نادرست رژیم پهلوی، بخش کشاورزی فراموش شد و بیشترین سرمایه گذاری و امکانات کشور در بخش صنعت و صنایع متکی به واردات صورت گرفت که همین امر باعث فاصله گرفتن امکانات شهري و روستايي بود که پيامد آن مهاجرت روز افزون روستائيان به شهرها شد.
برخي دستاوردهاي انقلاب اسلامي در حوزه کشاورزي عبارتند از ؛
- امروزه بالغ بر ۹۰ درصد از نیاز کشور به محصولات کشاورزی و استراتژیک نظیر گندم، برنج و جو، در داخل تامین می شود و در مرز خودکفايي قرار داريم.
- در زمینه گندم با سرمایه گذاری های مناسب انجام شده، میزان تولید آن نسبت به قبل از انقلاب اسلامی ۵ برابر شده است.
- تولید برنج دومین محصول استراتژیک و پرمصرف کشور (پس از گندم ) رشدی بالغ بر ۶۰تا ۷۰ درصد نسبت به قبل از انقلاب اسلامی داشته است که تا حد بسیار قابل توجهی از واردات آن کاسته شده است.
- در طول سال های پس از انقلاب با وجود دو برابر شدن جمعیت ایران و افزایش مصرف سرانه، با خودکفایی کشور در بخش دام و تأمین مواد غذایی واردات اقلامی نظیر گوشت قرمز، مرغ و تخم مرغ و شیر هم تقریبا قطع شده است.
- در حال حاضر مرکبات، انار، کیوی، انبه، خرمالو، محصولاتی همانند پسته، زعفران، کشمش و میوه هایی همچون هلو، شلیل، زردآلو و سیب و انواع سبزیجات از ایران به کشورهای مختلف صادر می شود.
- ایران نخستین تولیدکننده محصولاتی نظیر پسته، زعفران و انار در جهان است .
- در زمینه جنگل و مرتع، سطح جنگل کاری و احیای جنگلها نسبت به قبل از انقلاب اسلامی ۲ برابر شده است.
- در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران با در پیش گرفتن سیاست های حمایتی از جمله تامین به موقع تسهیلات، خریدهای تضمینی، حمایت از خسارت دیدگان خشکسالی و گسترش بیمه محصولات کشاورزی و دامی سعی در حمایت هرچه بیشتر از تولید کنندگان بخش کشاورزی دارد.
- آمار موجود حاکی از تولید ۵ میلیون و ۶۰۰ هزار تن گندم در سال ۵۶ و ۵۷ است. به طوری که میزان واردات گندم در سالهای قبل از انقلاب به بیش از یک میلیون و ۱۴۰ هزار تن می رسید .
- با اجرای طرح خودکفایی گندم ، ایران با تولید ۵ر۱۴ میلیون تن و خرید ۲ر۱۱ میلیون تن گندم مازاد بر نیاز کشاورزان به خودکفایی در این محصول اساسی رسید و ضمن قطع وابستگی شاهد صادرات چند میلیون تنی گندم به کشورهای مختلف جهان است.
- حجم تولید محصولات کشاورزی ایران در ۳۰ سال بعد از پیروزی انقلاب با رشد حدود ۱۹۵ درصد مواجه بوده است.
- سازمان جهانی خوار و بار و کشاورزی (فائو) در گزارشی در مورد وضع کشاورزی ايران در سالهای پس از انقلاب اسلامی با اعلام این که مجموع تولید حدود ۱۰۰ رقم محصول کشاورزی ایران در سال ۱۹۷۸ بیش از ۲۸ میلیون و ۸۰۰ هزار تن بوده که این رقم را در پایان سال ۸۶ بیش از ۸۴ میلیون و ۱۰۴ هزار تن اعلام کرده است که بیش از ۵۵ میلیون تن رشد نشان می دهد .
- توجه به صنایع تبدیل و تکمیلی بخش کشاورزی پس از انقلاب اسلامي
- صنایع مرتبط با بخش کشاورزی توسعه یافته به گونه ای که ظرفیت فراوری محصولات کشاورزی کشور در سال ۱۳۸۵ به حدود ۳۳ میلیون تن و تا پایان برنامه چهارم به رقم ۴۲ میلیون تن افزایش یافت .
- در زمینه فعالیت های توسعه روستایی برخورداری جمعیت روستایی کشور از نعمت برق به بالاتر از ۹۷ درصد رسیده و به چندین هزار روستا برق رسانی صورت گرفته است، در حالی که قبل از پیروزی انقلاب فقط ۲۳۶۰ روستا در کشور دارای برق بوده اند.
- میزان برخورداری جمعیت روستایی از آب آشامیدنی هم از حدود ۲۱ درصد در سال ۱۳۵۵ به بیش از ۸۱ درصد افزایش یافته است.
- همچنین طول راه های روستایی در سال ۱۳۵۵ حدود ۲۶ هزار کیلومتر راه از نوع خاکی بوده که هم اکنون به بیش از ۱۰۰ هزار کیلومتر افزایش یافته که ۵۶ درصد آن آسفالته و مابقی راه شوسه است.
- نرخ باسوادی روستائیان هم از حدود ۳۰ درصد قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به بالاتر از ۷۵ درصد در سال 1395 افزایش داشته و براساس گزارش موسسات بین المللی، دسترسی روستائیان کشور به مراقبت های اولیه بهداشتی پس از پیروزی انقلاب به بالای ۹۰ درصد افزایش یافته است.
- قبل از انقلاب، مرز تولیدات کشاورزی ۲۵ میلیون تن بود، اکنون از مرز ۱۰۰ میلیون تن گذشته است و علاوه بر تأمین مواد غذایی کشور، دیگر وابستگی به خارج نداریم[15].
پژوهش خبری // گروه اقتصاد
--------------------------
[1] ـ چارچوب کلی این گزارش پژوهشی بر اساس کار صورت گرفته در شبکه خبر صداوسیما تدوین شده است اما اطلاعات به روز شده و برخی بخش ها به آن اضافه شده است.
