شرح فضیلت‌ها و رذیلت‌های اخلاقی
رذیلت سوّم: غفلت
یكی از رذائل و صفات ناپسند اخلاقی، غفلت است. در اثر این رذیله، بینایی و شنوایی و فهم قلب از انسان گرفته می‌شود و به حیوانی مبدّل می‌گردد که بیش از یک ظاهر انسانی ندارد؛ حتی به قول قرآن‌کریم، پستتر و گمراهتر از حیوان‌ها شده، سرانجام او جهنّم خواهد بود:
>وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ كَثيراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ<[1]
برخی از اقسام غفلت عبارتند از:
غفلت از اینکه مراقبان و نگاهبانانی، در خلوت و جلوت، انسان را زیر نظر دارند؛ غفلت از خشم و سخط خدای تعالی؛ غفلت از خویشتن و كمالاتی كه ممكن است انسان به آن دست یابد؛ غفلت از عمر كه سرمایه و ذخیره و مایۀ شرافت آدمی است؛ غفلت از مرگ، قبر و قیامت و فراموشی بهشت و جهنّم؛ غفلت از پستی و فریبندگی دنیا؛ غفلت از شیطان، به‌عنوان دشمن آشكار انسان؛ غفلت از نعمت‌های آشكار و نهان الهی؛ غفلت از وظیفۀ شکر و فراموشی شکرگزاری خداوند و بالأخره غفلت از خود خداوند تعالی و عبادت او، غفلت از رسول الله$و خاندان مطهّر ایشان(و پیروی از آنان و غفلت از قرآن‌كریم و تدبّر در آیات آن و کوتاهی در عمل به دستورات آن.
اگر این حالت برای کسی ملکه گردد، چون قلبش، از خداوند تهی و از یاد او غافل است، شیاطین در آن داخل خواهند شد؛ شیاطینی كه هریك بُتی هستند و قلب را به بتخانه مبدّل می‌سازند. در این صورت، انسان به‌جای پرستش خداوند تعالی، بت‌های تجمّع یافته در دلش را می‌پرستد و به یک مشرک واقعی تبدیل می‌گردد و جایگاه پست و خطرناکی برای او پدید خواهد آمد.
رسوخ این صفت ناپسند در دل انسان، مفاسد و عواقب زیان‌باری دارد كه موجب خسران دنیا و آخرت است. از جمله اینکه توجّه به غیر خداوند متعال و ارزش‌های معنوی، هیچ ثمرهای جز گمراهی و تباهی نخواهد داشت. دیگر اینکه اعمال نیكوی انسان، در حالی که قلبش غافل از خداست، پذیرفته نخواهد شد. همچنین هجوم غم، غصه، نگرانی و اندوه در دل آدمی ناشی از رسوخ این ملکه است. گِرههای زندگی و ابتلا به عقدههای روحی و دیگر بیماری‌های روانی هم از همین ناحیه نشأت می‌گیرد.
راهکار نجات از رذیلۀ غفلت، روی آوردن به تفکّر و استقرار فکرهای نیکو در ذهن و توجه ویژه به مفاسد و پیامدهای غفلت است. همان توجه که استاد بزرگوار ما علامه طباطبایی)، در واپسین لحظات حیات و به‌عنوان آخرین کلمات، فرمودند: «توجه، توجه، توجه» و چشم از جهان فروبستند.
انسان باید برای دوری از غفلت، یاد خدا را در دلش زنده نگاه دارد و برای این منظور لازم است از هرچه که او را از خدا و یاد خدا دور می‌سازد، فاصله بگیرد.
اهتمام به توبه و انابه نیز، قلب انسان را شستشو می‌دهد و مانع مؤثری برای غفلت قلب به شمار می‌رود. همچنین انس با قرآن و عترت، اهمیت به نماز و مداومت بر ذکر، نظیر ذکر یونسیه:>لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمين[2]<در این زمینه تأثیر خوبی دارد.
[1]. الاعراف، 179: «و در حقیقت، بسیاری از جنّیان و آدمیان را برای دوزخ آفریدهایم. [چرا كه] دل‌هایی دارند كه با آن [حقایق را] دریافت نمیكنند، و چشمانی دارند كه با آنها نمیبینند، و گوش‌هایی دارند كه با آنها نمیشنوند. آنان همانند چهارپایان بلكه گمراهترند. [آری،] آنها همان غافلماندگانند.»
[2]. الانبیاء، 87: «معبودی جز تو نیست، منزّهی تو، به‌درستی كه من از ستمكاران بودم.»
دفتر مرجع عاليقدر حضرت آية الله العظمى مظاهری «مدّظلّه‌العالی»
