شرح فضیلت‌ها و رذیلت‌های اخلاقی
رذیلت چهارم: مكر و فریب و نیرنگ
مكر و فریب و نیرنگ، صفتی است که در اثر آن، انسان، مخفیانه، دیگری را از كاری كه وی در صدد انجام آن است، بازدارد، بیآنكه او متوجه گردد. اگر این بازداشتن، از کارهای شر صورت گیرد، مكری پسندیده و نیكوست و چنانچه در مورد كارهای خیر باشد، مكر سوء و ناپسند به شمار میآید.
خداوند متعال می‌فرماید:
>وَ مَكَرُوا وَ مَكَرَ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرينَ<[1]
بحث کنونی، پیرامون مکر ناپسند است که بنابر تصریح قرآن‌کریم، كیفری دردناك در پی خواهد داشت:
>يُخادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذينَ آمَنُوا وَ ما يَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما يَشْعُرُونَ ، في قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً وَ لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ بِما كانُوا يَكْذِبُونَ<[2]
باید توجه داشت که مکر و فریب‌كاری، نوعی نفاق و دورویی است؛ از اینرو، گناهش بزرگ‌تر و كیفرش شدیدتر از سوء قصد آشكار است.
خداوند متعال قوم یهود را به سبب حیلهگری آنان مسخ فرمود. آنان پس از حرام شدن صید ماهی در روز شنبه، چندین حوض‌چه ایجاد كردند و ماهی‌ها را در روز شنبه به سوی آن سوق میدادند و روز یكشنبه به صید ماهی‌های درون حوضچه‌ها می‌‌پرداختند. خدای متعال فرمود:
>فَلَمَّا عَتَوْا عَنْ ما نُهُوا عَنْهُ قُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئينَ<[3]
همچنین، قرآنكریم، مردی را كه پس از طلاق، از روی مكر و فریب و برای آزار رساندن به زن، به وی رجوع میكند، بسیار نكوهش كرده، تا بدان پایه كه او را در شمار استهزاءكنندگان آیات الهی محسوب داشته و می‌فرماید:
>وَ لا تَتَّخِذُوا آياتِ اللَّهِ هُزُواً<[4]
پس اگر در آیات و روایات، در نكوهش مكر و فریب، هیچ سخنی جز این فرمودۀ خدای تعالی نبود كه آیات خدا را به مسخره و ریشخند نگیرید، بس بود كه بفهمیم مكر و فریب و نیرنگ از پلیدترین كارهای زشت است.
راهکار رفع این رذیلۀ زشت، عمل بر ضدّ آن و تلاش برای انجام کارها از روی صداقت و با شفافیّت است. اگر انسان در تحقّق برنامه‌ها و اهداف، وظیفۀ خود را از راه صحیح و شرعی ایفا کند و نتیجه را به خداوند سبحان واگذار نماید، به نتیجۀ مطلوب خواهد رسید؛ امّا چنانچه کسی نتیجۀ مطلوب را از راه‌های خطا و غیر شرعی دنبال کند، طبق تعالیم دینی، در نهایت به ضدّ مطلوب خود خواهد رسید.
[1]. آلعمران، 54:«و [دشمنان] مكرورزیدند، وخدا [درپاسخشان] مكردر میان آورد، وخداوند بهترین مكرانگیزان است.»
[2]. البقره، 9و10: «با خدا و مؤمنان نیرنگ میبازند؛ ولی جز بر خویشتن نیرنگ نمیزنند، و نمیفهمند. در دل‌هایشان مرضی است؛ و خدا بر مرضشان افزود؛ و به [سزای] آنچه به دروغ میگفتند، عذابی دردناك [در پیش] خواهند داشت.»
[3]. الاعراف، 166: «و چون از آنچه از آن نهی شده بودند سرپیچی كردند، به آنان گفتیم: «بوزینگانی راندهشده باشید.»
[4]. البقره، 231: «و آیات خدا را به ریشخند مگیرید»
دفتر مرجع عاليقدر حضرت آية الله العظمى مظاهری «مدّظلّه‌العالی»
