رهبر فرزانه انقلاب با نهایت درایت و دانش، علی رغم به سرانجام رسیدن نسبی مذاکرات هسته ای، سال جدید را نیز مزین به مقاومت در اقتصاد و اقتصاد مقاومتی کردند تا این مهم، بر کسی پوشیده نباشد که لزوم این تفکر هیچ گاه کمرنگ نخواهد شد و تا استقلال و خودکفایی کامل ادامه خواهد یافت. تحقق این مهم، نیازمند یک فرهنگ سازی اصولی است؛ فرهنگی که تحقق جامعه ای آرمانی را به دنبال خواهد داشت. اسلام همواره برای تعالی زندگی انسان ها آموزه هایی وحیانی دارد و در کشور ما، بسیج به عنوان نهادی است که در الگوگیری از بنیان های اسلامی برای ایجاد سازمانی متناسب با معیارهای اسلامی پیشتاز بوده است. در این مهم، اندیشۀ امام خمینی(ره)، و تفکر راهبردی ایشان مبنی بر مبارزه با ظلم و ظلم ستیزی که از مهم ترین مبانی فکری در فرهنگ راهبردی ایشان است، ساری گشته است. بر این اساس، نهضت بسیجی نوعی حرکت در میان مظلومان جهان برای مبارزه با ظلم است. این عنصر اولین شاکله نهضت بسیجی می باشد.
دومین عنصر در این فرهنگ، آزادی بخشی است و این عنصر محوری، در فرهنگ استراتژیک ایجاد نهضت از بسیج مستضعفان در سطح جهان، عنصری زیرساختی است. عنصر عدالت خواهی نیز از جمله عناصری است که در این فرهنگ، به آن تأکید شده است. عدالت خواهی، که از جان انسان های پاک فطرت سرچشمه گرفته است، گذشته از اینکه مفهومی اسلامی و شیعی است، از ریشه های عقلانیت گرایی در شیعه سیراب می گردد (کلهر، 1387).
از سوی دیگر، حاکمیت تفکر بسیجی بر فضای کاری کشور، می تواند به میزان قابل توجهی از هزینه های اقدامات بکاهد؛ چرا که یکی از ویژگی های تفکر بسیجی این است که دشوارترین کارها را در کوتاه ترین زمان و با کمترین هزینه به انجام رساند؛ چرا که تفکر بسیجی به ابتکار، خلاقیت و نوآوری می اندیشد و از اسیر شدن در دام تکرار، یکنواختی و تقلید از الگوهای بیگانه به دور است. تفکر بسیجی، هیچ تلازم و سنخیتی با جناح گرایی، حزب بازی و کارباندی و گروهی ندارد. از این رو، می تواند در عرصه اقتصادی نیز موفق باشد (ادیب و همکاران، 1391، ص 78). همچنین، نقش بسیج در تبدیل قدرت به اقتدار و قدرت مشروع، هم از لحاظ مشروعیت استمرار حکومت حاکمان و اعمال ارادۀ آنها بر جامعه و هم ایفای نقش به عنوان حلقه واسط حکومت و مردم و کاستن از سطح اصطکاک دولت در عرصه های تصدی گری با زندگی روزمره مردم، سرمایه ای عظیم و غیرقابل انکار برای کشور فراهم آورده است. خودکفایی و استقلال اقتصادی، به طور جدی از سالیان پیش در کشور ما آغاز شده است. در این راستا، هرگونه اقدامی باید توأم با حفظ و توسعه ارزش های اصیل انقلاب اسلامی باشد. با بهره گیری از فضای سالم و پاک در بسیج و بسیجیان در عرصه جهاد اقتصادی و اقتصاد مقاومتی ممکن می گردد(همان، ص 90).
اشاعۀ فرهنگ بسیج در ابتدای امر، مستلزم این است که از ابعاد و مؤلفه های آن درکی درست حاصل شود. این تحقیق با همین هدف به دنبال پاسخ به این سؤال است که ابعاد و مؤلفه های فرهنگ بسیج در بیانات مقام معظم رهبری چیست؟
تعریف فرهنگ و سطوح آن
تعاریف متعددی از فرهنگ ارائه شده است. یکی از تعاریف که شهرت بیشتری دارد، بیان می کند که فرهنگ مجموعه ای از آداب و رسوم، اعتقادات، اخلاق، مذهب، هنر و قوانین است. در تعریف دیگر، کلیه مظاهر معنوی و عوامل مادی حیات یک ملت را «فرهنگ» آن ملت نام برده اند (زارعی متین، 1393، ص214).
فرهنگ در محتوای نهادی و سازمانی، به عنوان «نظام اعتقادات و باور های اساسی، ارزش ها و الگو های اساسی رفتاری که عموماً افراد پایبند آن بوده و در طول زمان نیز توسعه یافته اند» تعریف می شود. بر اساس این تعریف، ارزش ها و الگو های اساسی رفتاری، از اعتقادات و باور های اساسی نشأت می گیرند و بر نگرش و رفتار فردی و عملکرد سازمانی تأثیر می گذارند.
با توجه به تعریف های ارائه شده، به ویژه تعریف ادگارد شاین، فرهنگ سازمانی عبارت است از: نظام اعتقاد ها و باور های اساسی، ارزش های حاکم و الگو های رفتاری، که عموماً افراد سازمان به آنها پایبند بوده و آنها را پذیرفته اند و در طول زمان نیز توسعه یافته است. این تعریف، دارای سه سطح می باشد که عبارتند از: سطح اولیه و پایۀ فرهنگ سازمانی که عبارت از مفروضات و اعتقادات اساسی است و در مبانی فرهنگی کشور ما از آن به عنوان «جهان بینی» یاد می کنند. سطح دوم، که ارزش ها نام دارد و در مبانی کشور ما از آن به عنوان مجموعه باید و نباید ها در نظام اعتقادی یاد می شود، «ایدئولوژی» هم نام می گیرد. سطح سوم، که مجموعه الگو های رفتاری است. در واقع آنچه که در کشور و یا سازمان ها مشاهده می شود، شامل شیوه مدیریت، سازمان دهی، نوع ارتباطات و رهبری در سازمان ها می باشد. همچنان که مشاهده می شود الگو های رفتاری در سازمان از سطوح زیرین یعنی ارزش ها و اعتقادات اساسی نشأت گرفته می شود (همان، ص 153).
بسیج و فرهنگ بسیج
یکی از ساختارهای قوام بخش جوامع کنونی، نهادها و تشکل های مردم نهاد موسوم به سازمان های غیر دولتی هستند که در ابعاد و اشکال مختلف و در زمینه های گوناگون، در حال فعالیت مدنی و اجتماعی هستند (شیرین، 1388). بسیج، نهادی اجتماعی با ابعاد متعدد و وسیع برای پاسخگویی به نیازهای اساسی جامعه، اعم از سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و در صورت نیاز، امنیتی و نظامی است (خزایی، 1387، ص 68). بسیج ابتدا در کاربردی نظامی برای محافظت از انقلاب اسلامی تبلور یافت. بنابر آنچه در سال های بعد نیز توسط رهبر کبیر انقلاب و پس از ایشان مقام معظم رهبری، به عنوان رهنمود بیان شده، مشخص شده است که بسیج یک سازمان صرفاً نظامی نبوده است. بالاتر از آن، حتی سازمان هم نیست، اگر چه جلوه ای از آن در سازمان نیروی مقاومت بسیج جلوه گر شده است (حسنی آهنگر و بزمشایی، 1388).
بسیج به مثابه تجلی مشارکت مردم در گذار نظام از شرایط و بحران های گوناگون، نهادی است که به ابتکار و دوراندیشی عالمانه حضرت امام(ره)، تأسیس شد. در اساسنامه بسیج مستضعفان هدف، بسیج را به این صورت تعریف کرده اند: هدف آن نگهبانی از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن و جهاد در راه خدا و گسترش حاکمیت قانون خدا در جهان، طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران و تقویت کامل بنیه دفاعی از طریق همکاری با سایر نیروهای مسلح و همچنین، کمک به مردم هنگام بروز بلا و حوادث غیرمترقبه می باشد (کیکاجوری، 1389).
امام خمینی(ره)، بسیج را یک فرهنگ که در بین مردم قرار دارد، معرفی نموده که ریشه در باورهای انقلابی، اسلامی و ملی ایران دارد. معنویت، شجاعت، ولایت، آگاهی و شناخت، دشمن شناسی و حریت از شاخص های این تفکر محسوب می گردند.
رهبر معظم انقلاب اسلامی، در رابطه با ضرورت حضور بسیج در عرصه های مختلف می فرمایند: «در دوران جنگ، بسیج مال جنگ است، در دوران پشتیبانی مال پشتیبانی، در دوران علم مال تحصیل و تدریس و در دوران سازندگی، مال سازندگی است». ایشان در جای دیگری می فرمایند: «بسیج به معنای حضور شجاعانه، فداکارانه و مخلصانه انسان های پیشگام در تمامی عرصه های مورد نیاز نظام اسلامی و کشور است» (ادیب و همکاران، 1391).
با توجه به اینکه بسیج انقلاب اسلامی ایران، بیش از آنکه دارای سازمان رزمی مشخص باشد، دارای فرهنگ و تفکر است. شالوده اصلی سازمان بسیج را همین فرهنگ و تفکر تشکیل می دهد، در تبیین فرهنگ و تفکر بسیج و ویژگی های آن، نظریه های مختلفی ارائه شده است که در رأس آن، فرمایشات امام خمینی (ره)، و آیت الله خامنه ای قرار دارد. ایشان، بسیج را یک فرهنگ معرفی نموده که در بین مردم ایران قرار دارد و ریشه در باورهای انقلابی، اسلامی و ملی ایران دارد . امام خمینی (ره)، نیز فرمایشات مبسوطی دارند که در مجموع، شاخص های فرهنگ و تفکر بسیج را می توان از آن استنباط نمود.
فرهنگ بسیج در نقش سرمایه
نظریه شایستگی فرهنگی، بیانگر وجود هماهنگی و تطبیق فرهنگ با اهداف و مأموریت سازمان و انسجام بین مؤلفه ها بوده و مشتاقانه توسط افراد آن سازمان حفظ و رعایت می شود و می تواند برای سازمان نقش یک سرمایه اصلی را ایفا کند. به نظر می رسد، فرهنگ بسیج توانایی بالقوه ای در این زمینه دارد (صالحی امیری، 1392، ص 91).
سازمان ها برای اینکه بتوانند به این مهم دست یابند، باید از طریق تحقیقات و کسب نظر از ذی نفع های مهم سازمان، مهم ترین مؤلفه های فرهنگی مؤثر برای دستیابی به اهداف و خدمت بهتر به مردم را شناسایی و ترویج دهند. در نظام اعتقادی ما، تأکید به مواردی مثل معنویت و عدالت، فرهنگ مشارکت همه جانبه، صداقت در گفتار و عمل، فرهنگ وفاداری و رفتار شهروندی سازمانی، رهبری تحول آفرین، رهبری عاطفی و اعتماد ساز، اشتیاق برای تغییر و بهبود کیفیت، - تعهد عاطفی به سازمان و مشتری، وظیفه شناسی و مسئولیت پذیری شده است (همان، ص 150).
تدوین و ارائه الگو های مدیریتی در هر کشور و سازمانی، بر نوعی اعتقاد دربارۀ هستی و تحلیل از جهان مبتنی است. همۀ نظام های اجتماعی، متکی به نوعی جهان بینی می باشند. هدف هایی که یک مکتب ارائه می دهد، به تعقیب آنها دعوت می کند، راه و روش هایی که تعیین می کند، باید ها و نباید هایی که انشاء می کند، همه بر طراحی و تدوین نظام های اجتماعی و اداره امور سازمان ها تأثیر می گذارد. دین، با ارائه اصول موضوعه خاصی، که متناسب با جهان بینی است، در نظریه های علوم اثر می گذارد. مهمترین اثری که علوم کاربردی از دین می پذیرد، اثری است که از نظام ارزشی آن، حاصل می شود. این اثر، نظام رفتاری را هدایت می کند و بدان جهت می دهد (مکارم شیرازی، 1368، ص 16).
بنابراین، تدوین الگوی مناسب مدیریت و فرهنگ سازمانی در نظام اسلام، تابع جهان بینی اسلام و نظام ارزشی اسلام در محیط کار است. با توجه به آن، لازم است در ابتدا به مبانی فکری و جهان بینی اسلامی توجه شود. همچنین، به مطالعه عمیق سیرۀ اولیاء دین، بخصوص شخص رسول اکرم (ص)، و حضرت امیرالمؤمنان(ع)، که کلید رمز موفقیت را از خدای خود، در دست داشته اند، پرداخته شود. اگر انسان روش اولیاء دین اسلام را مطالعه کند، متوجه می شود که چه میزان بر اصول دقیق رهبری منطبق است و نتایج شگرفی از طریق مدیریت و رهبری خود در دنیا گرفته اند. (مطهری، ص 115). برای مطالعه جهان بینی اسلامی و ارزش های اسلامی در محیط کار، دانشجویان باید به منابع معتبر مراجعه و مطالعه نمایند. مطالعۀ اولیه ای که در این زمینه صورت گرفته است، نشان می دهد که عوامل زیر به عنوان فرهنگ سازمانی مطرح می باشد. البته این فقط یک الگو می باشد که قطعاً باید مطالعه و تحقیقات بیشتری در آن صورت گیرد.
تقوای الهی، سعۀ صدر، امر به معروف و نهی از منکر، عدالت و انصاف، وفای به عهد، صداقت و راستگویی، اخلاص، توکل به خدا در تصمیم گیری، شورا و مشورت، احساس مسئولیت، وجدان کاری و تعهد به اهداف، کاردانی و تخصص، سخت کوشی، روابط صمیمی و دوستانه و سن خلق.
روش شناسی پژوهش
مهم ترین جنبۀ تحقیق علمی، که اصالت و اعتبار تحقیق را می رساند، روش تحقیق یا همان متدولوژی است (گل وردی، 1393، ص 71). همان گونه که بیان شد، هدف پژوهش، شناخت ابعاد و مؤلفه های فرهنگ بسیج، در بیانات مقام معظم رهبری است. بنابراین، این پژوهش از حیث هدف، اکتشافی یا بنیادین، به لحاظ روش، کیفی و دارای رویکردی استقرایی است. برای تجزیه و تحلیل داده های حاصل از مصاحبه ها و در نهایت، شناسایی مدل، از تکنیک تحلیل مضمون استفاده می شود.
تحلیل داده ها
داده های این پژوهش، از بررسی 19 سخنرانی و دو پیام مقام معظم رهبری خطاب به بسیجیان به دست آمده است:
پس از مکتوب کردن سخنرانی های معظم له، برای تحلیل آنها از تکنیک تحلیل مضمون استفاده گردید. تحلیل مضمون، در واقع، نوعی استنتاج از داده های کیفی است که مبتنی بر واحدهای مضمون نظریه سازی است. این راهبرد با یافتن الگو (های) مکنون و پوشیدۀ موجود در داده ها، یا بازخوانی تشخیص و دیدگاه محققان دربارۀ داده ها تلاش می کند یافته های تحقیق را بهبود بخشد. وجهۀ همت این روش، گذار از تمرکز صرف بر مسموعات و کدهای مستخرج از مصاحبه و یافتن مضامین توصیف گری است که فهم دقیق تری از پدیده ها حاصل کند (ساندلوسکی، 2006، ص 145).
مضمون، الگویی است که در داده ها یافت می شود و حداقل به توصیف و سازماندهی مشاهدات و حداکثر به تفسیر جنبه هایی از پدیده می پردازد (بویاتزیس1998، ص 4)). استرلینگ، 2001)، در دسته بندی خود از مضمون، سه گونه مضمون پایه، سازمان دهنده و فراگیر را شناخته، معتقد است: با تحلیل مضامین، شبکه ای از مضامین ایجاد می شود و در نهایت، با تحلیل آنها، مفاهیم کلیدی، استخراج و مدل تبیین می گردد.
مضمونِ پایه از سایر مضامین به داده ها، نزدیک تر است. این مضامین، مستقیماً از دادهای متنی، استخراج و مبنایی برای سایر مضامینِ بالا دستی، محسوب می شود. طبقۀ بعدی، مضامین سازمان دهنده هستند که مضمون، واسطه است و مضامین پایه را در خوشه هایی، طبقه بندی و نام گذاری می کند. در واقع، این مضامین، خوشه هایی هستند که مضامین پایه را در سطحی انتزاعی تر، دسته بندی، تلخیص و نام گذاری می کنند. در نهایت، مضمون فراگیر مطرح می شود. این دسته از مضامین، بالاترین سطح مضمون هستند که از طریق تلخیص مجموعه ای از مضمون های سازمان دهنده، بازتولید می گردند. آنها بیشترین سطح انتزاع را دارند (مرتضوی و همکاران، 1392).
برای فرایند تحلیل مضمون، پژوهشگران مراحلی را معرفی نموده اند، که به اختصار عبارتند از: (عابدی جعفری و همکاران،1390).
گام نخست، آشنا شدن با متن داده ها است. در این مرحله، پژوهشگر ضمن استخراج داده ها، به خوبی با آنها انس می گیرد. گام بعد، ایجاد کدهای اولیه است. پژوهشگر از طریق کدگذاری، به تفکیک متن به بخش های کوچک تر می پردازد و ایده های اولیه را از تحلیل داده ها می نویسد. گام سوم، جست و جو و شناخت مضامین است که از بخش های کد گذاشتۀ متنِ مضامین، استخراج می شوند. گام چهارم، ترسیم شبکه مضامین است. پژوهشگر در این مرحله، ضمن بررسی همخوانی مضامین با کدهای مستخرج و مرتب نمودن مضامین، به انتخاب مضامین اصلی، سازمان دهنده و فراگیر می پردازد. وی، سپس به تحلیل شبکه مضامین می پردازد. در این مرحله، مضامین، تعریف و نام گذاری می شود و پژوهشگر به توصیف و توضیح شبکه مضامین می پردازد.
گام پایانی، مرحله تدوین گزارش است که با تلخیص شبکه مضامین و بیان مختصر و صریح آنها، نمونه های جالب از داده ها استخراج می شود. در ذیل، ابتدا مدل کلی پژوهش و سپس، جدول مضامین آورده می شود.
.JPG)
نمودار (1): مدل مفهومی پژوهش (محقق ساخته)
جدول(1): ابعاد مدل فرهنگی بسیج برگرفته از بیانات مقام معظم رهبری (محقق ساخته)
بیانات معظم له پیرامون فرهنگ مطلوب، مد نظر ایشان در مورد بسیج را می توان ذیل هفت مضمون سازمان دهنده و دو مضمون فراگیر دسته بندی نمود. مضامین سازمان دهنده شامل پایبندی به معارف اسلامی (تقویت ایمان)، مردم داری، تحصیل علم، تلاش و پشتکار، دور اندیشی و برنامه ریزی، حضور در میدان و رعایت اخلاق می گردد. مضامین فراگیر نیز در قالب نکات معطوف به دانش - نگرش و رفتار تقسیم بندی گردید؛ چرا که رهنمودهای ایشان، از یک جنس نبود و به اقتضای نیازها و اهداف و شرایط مختلف، بیانات مقتضای حال مطرح می گردید. از این رو، برخی توصیه ها ناظر به مسائل رفتاری و آنچه که در عرصه عمل باید رخ دهد و برخی نیز ناظر به تغییر و تحولات فکری و ارتقای اندیشه بود.
تقویت ایمان و پایبندی به معارف اسلامی، یکی از مضامین برجسته در بیانات معظم له است. ایشان در سخنرانی در جمع بسیجیان (9 /8 /86) می فرمایند: "هر قدر ما از معارف اسلامی دست برداریم، از تلاش و تکاپو دست برداریم، ضرر خواهیم کرد و ضربه خواهیم خورد». همچنین، ایشان در دیدار بسیجیان استان کرمانشاه (22 /7 /90) می فرمایند: " پایۀ اصلی کار بسیجی، اخلاص است». «گمنام»، از جمله تعبیرات امام است: «مکتب شاهدان و شهیدان گمنام». گمنام، یعنی دنبال نام و نشان نبودن. گفت: برای خدا کار کردن، که این ناشی است از روحیۀ اعتماد به خدا است». بیان این دست مطالب از معظم له، که عمدتاً در شروع هر دیدار هم مطرح می شود، خود حاکی از دغدغه ایشان به مد نظر قرار دادن موضوع تقویت ایمان در بین اعضای نهاد بسیج است.
مردم داری در بیانات حضرت علی(ع)، به عنوان یکی از معیارهای اصلی تصمیم گیری قرار دارد. همان گونه که حضرت در نامۀ 53 عامه مردم را «ستون های استوار دین» می نامد و از مالک اشتر می خواهند که در پی کسب خشنودی آنها باشد. به همین ترتیب، در بیانات مقام معظم رهبری، هم مردم داری از کلید واژه های مهم به شمار می آِید. ایشان بیانات در مراسم بیعت بسیجیان نمونۀ کشور (6 /4 /68) می فرمایند: "شما بسیجی ها باید به گونه ا یی رفتار کنید که احترام و محبت مردم جلب شود. شما باید نمونۀ اخلاق و تواضع و مهربانی و رعایت مقررات باشید». وجود مثال هایی زیادی از این دست، در بیانات معظم له بیانگر اهمیت جایگاه و رضایت مردم در فرهنگ مناسب مد نظر ایشان می باشد.
تحصیل علم و تقویت بنیه علمی، از نکات مدنظر مقام معظم رهبری خطاب به بسیجیان می باشد که مطرح کردن این دغدغه در مجامعی غیر از مجامع حوزوی و دانشگاهی، خود نشان از اهمیت این موضوع در نزد معظم له دارد. «بسیج باید جلوتر از همه وارد عرصۀ علم بشود. شما باید بروید و عرصه های علمی را، عرصه های فناوری را، نوآوری های علمی و آفاق شناخته نشدۀ علم را تصرف کنید.» ایشان، توصیه هایی این چنینی را در دیدار اعضای بسیج دانشجویی دانشگاه ها (31 /2 /86) و دیدارهای مشابه مطرح نموده اند که بیانگر جایگاه علم و پیشرفت علمی در منظومۀ فکری ایشان می باشد. همچنین، در تذکری به مسئولان می فرمایند: «مسئولان کشور بدانند در سیاست های کلان و سیاست های اجرائی باید پیشرفت و رشد علمی کشور، برنامۀ قطعی و حتمی به حساب بیاید و ملاحظه شود». بیان این مطلب در بین نخبگان جوان و در عین حال، تأکید ایشان به اینکه بسیج باید جلوتر از سایر افراد وارد عرصه های علم گردد، نشان دهنده این مطلب است که ایشان در کنار توقعی که از اقشار علمی کشور برای توسعه و رشد علم دارند، توقع ویژه ای نیز در این زمینه از بسیجیان دارند. ازاین رو، تقویت بنیه علمی یکی از مؤلفه های خاص در مدل فرهنگی بسیج می باشد.
تلاش و پشتکار، دوراندیشی و برنامه ریزی، ساختن کشور و رعایت اخلاق، از مؤلفه های دیگر این مدل می باشد که مکرراً در بیانات مقام معظم رهبری بر آن تأکید شده است. در ذیل، به طور اختصار و به منظور جلوگیری از طولانی شده بحث، نمونه هایی از بیانات ایشان در مورد چهار مؤلفه آخر آورده شده است.
"بسیجی بودن، به میدان آوردن همۀ توانایی های خود در راه آرمان های نظام اسلامی است...». «در همۀ حرکت های موفق، دو کار لازم است: یک کار، پیش بینی های راه برای پیشرفت؛ کار دوم، ملاحظۀ نقص ها و آفت زدائی ها و شناخت آسیب ها، برای اینکه ضعف ها برطرف شود» "بسیج نه به پول وابسته است، نه به عنوان و جاه و جلال وابسته است، نه به دستور از بالا وابسته است. معیار بسیج، بصیرت است و ایمان. ایمان از دل او می جوشد، او را به کار وادار می کند؛ بصیرت هم به او تفهیم می کند که چگونه حرکت کند، معیارها را چگونه تشخیص بدهد، راه را چگونه طی کند. این معنای بسیجی است».
همۀ این هفت مضمون تشریح شده، خود در دل دو مضمون فراگیر قرار می گیرند. در واقع، همۀ توصیه های جداگانه ای که معظم له در دیدارهای مختلف با این قشر داشته اند، برای ساختن انسانی دارای دانش، نگرش و رفتار بسیجی به صورت توأمان است؛ زیرا داشتن رفتاری پایدار در عرصه عمل، نیازمند پشتوانه فکری و نگرشی صحیح و پایدار است. در غیر این صورت، رفتار ظاهر شده تحت تاثیر متغییری خارجی است که با از بین رفتن متغییر خارجی، رفتار ناشی از آن نیز پایدار نخواهد ماند. از این رو، رسیدن به انسانی تر از جامعۀ اسلامی، مستلزم تکامل هر دو بعد دانشی و نگرشی به همراه بعد رفتاری است.
بحث و نتیجه گیری
آنچه از بررسی تاریخچه بسیج مستضعفان و اهداف آن نهاد آشکار می گردد، پیوند نزدیک آن با اهداف و چشم اندازهای نظام و به تبع آن، سفارشات و منویات مقام معظم رهبری است. ازاین رو، بدیهی است که در راستای تحقق این اهداف، آگاهی هرچه بیشتر از نظام فکری مقام معظم رهبری و فهم مناسب از گفتمان مدنظر ایشان ضرورت پیدا می کند. از سوی دیگر، مقام معظم رهبری در بین اقشار مختلف مردم جایگاه ویژه ای برای نهاد بسیج قائل است. از این روی، ایشان به ترسیم ابعاد مختلف فرهنگ بسیج در دیدارهای خود با این نهاد، اعم از دیدارها و سخنرانی ها و پیام های مربوط به همایش ها و... پرداخته اند تا از یک سو، شکل گیری این فرهنگ موجب انسجام بیشتر در بین اعضای آن و از سوی دیگر، مثمرثمر برای جامعه و ملت باشد.
از این رو، لزوم شناسایی ابعاد مدنظرِ فرهنگِ مطلوبِ بسیج، از دید ایشان اهمیت پیدا می کند. آنچه که در این پژوهش مشخص گردید، پیچیده بودن نگاه ایشان به این نهاد است. در نتیجه، توصیه های ایشان به طور کلی در دو سطح عمل و نظر (دانشی نگرشی) تقسیم بندی گردید. یک بسیجی مطلوب از دید فرهنگی، باید توأمان خصیصه هایی از جنس دانش و اندیشه مناسب و همچنین، رفتار مناسبی داشته باشد. خصیصه هایی همچون تقویت ایمان، تحصیل علم، دوراندیشی و برنامه ریزی و توجه به مسائل اخلاقی، ویژگی هایی هستند که از نظر دانشی و نگرشی، برای یک بسیجی مطلوب در بیانات ایشان نمود داشت. خصیصه هایی نیز مانند حضور در میدان هایی که برای تقویت و رشد انقلاب نیاز است و تلاش و پشتکار در این عرصه و همچنین، تکریم مردم در عرصه، ویژگی هایی هستند که از نظر رفتاری برای یک بسیجی مطلوب در بیانات ایشان مورد تأکید قرار گرفته است. ازاین رو، بر اساس نتیجه این پژوهش، با تلفیق این دو بعدِ کلی، در یک فرد بسیجی، فرهنگ مطلوب بسیج محقق می شود.
منابع
ادیب، یوسف و همکاران،1391، «نقش بسیجیان و پایگاه های بسیج در اشاعۀ فرهنگ اقتصاد مقاومتی»، مهندسی فرهنگی، ج 7 و 73-74، ص 72-98.
ب: سخنرانی های مقام معظم رهبری برگرفته از سایت http: / /farsi.khamenei.ir /
بیانات در جمع بسیجیان حاضر در اردوی فرهنگی رزمی یاران امام علی(29 /7 /79
بیانات در جمع بسیجیان، 4 /9 /88
بیانات در جمع بسیجیان، 9 /8 /86
بیانات در جمع نیروهای بسیجی شرکت کننده در اردوی رزمی فرهنگی علویون، 21 /8 /80
بیانات در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاه امام صادق(29 /10 /84
بیانات در دیدار اعضای بسیج دانشجویی دانشگاه ها، 31 /2 /86
بیانات در دیدار اعضای مجمع عالی بسیج مستضعفین، 6 /9 /93
بیانات در دیدار بسیجیان استان فارس، 14 /2 /87
بیانات در دیدار بسیجیان استان کرمانشاه، 22 /7 /90
بیانات در دیدار پنجاه هزار فرمانده بسیج سراسر کشور، 29 /8 /92
بیانات در دیدار جمعی از بسیجیان و فعالان طرح «صالحین»، 1 /9 /91
بیانات در دیدار جمعی از بسیجیان، 30 /8 /72
بیانات در دیدار جمعی از بسیجیان، 30 /8 /75
بیانات در دیدار جمعی از بسیجیان، 5 /9 /76
بیانات در دیدار فرماندهان گردان های بسیج 4 /9 /94
بیانات در دیدار فرماندهان نیروی مقاومت بسیج، 1 /9 /69
بیانات در دیدار گردان های نمونه عاشورا و الزهرای بسیج، 5 /9 /86
بیانات در دیدار هزاران نفر از بسیجیان در سالروز شهادت امام صادق، 7 /9 /84
بیانات در مراسم بیعت بسیجیان نمونه ی کشور، 6 /4 /68
پیام به پنجمین گردهمایی بسیج دانشجویی، 14 /7 /77
پیام به همایش مسئولین بسیج دانشگاهی کشور، 1 /6 /85
حسنی آهنگر، محمدرضا و بزمشایی، حمید، 1388، «به کارگیری راهبرد فوق فن آوری نرم»، مطالعات بسیج، ش12، ص 81-68.
خزایی، علی اکبر، 1387، «تهدید نرم، خاستگاه ها، کارکردها و راه های مقابله، با تأکید بر نقش بسیج»، خلیج فارس و امنیت، ص 92-73.
زارعی متین، حسن، 1393، مدیریت رفتارسازمانی پیشرفته، تهران، آگاه.
شیرین، علی، 1388، «رسانه بسیج و بسیج رسانه ها»، امید انقلاب، ش 403، ص 57-40.
صالحی امیری، و همکاران، 1392، مبانی سیاست گذاری و برنامه ریزی فرهنگی، تهران، مرکز تحقیقات استراتژیک.
عابدی جعفری، و همکاران، 1390، «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده های کیفی»، اندیشه مدیریت راهبردی، سال پنجم، ش 2، ص 198-151.
کلهر، رضا، 1387، «نهضت های بسیجی و بسیج نهضت ها با تأکید بر فرهنگ استراتژیک حضرت امام خمینی»، مطالعات بسیج، س11، ش 40، ص5-24.
کیکاجوری، کیانوش، 1389، «نقش بسیج در مقابله با جنگ نرم»، پیام انقلاب، ش 41، ص33-18.
گل وردی، مهدی، 1393، شناسایی عوامل مدیریتی مؤثر بر جانشین پروری، پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران، پردیس فارابی دانشگاه تهران.
مرتضوی، سعید، و همکاران، 1392، «شناخت محتوای قرارداد روان شناختی در اعضای هیأت علمی (مورد مطالعه: دانشگاه فردوسی مشهد)»، اندیشۀ مدیریت راهبرد، سال هفتم، ش 2، ص122-99.
مکارم شیرازی، ناصر، 1368، مدیریت و فرماندهی در اسلام، قم، نشر هدف.
Attride-Stirling, J. ,2001,. Thematic networks: an analytic tool for qualitative research. Qualitative research, 1(3), 385-405.
Boyatzis, R. E. ,1998,. Transforming qualitative information: Thematic analysis and code development. Sage.
Sandelowski, M., & Barroso , J. ,2006 ,. Handbook for synthesizing qualitative research. Springer Publishing Company
منبع : دوفصلنامه اسلام و پژوهش های مدیریتی، بهار و تابستان 1396 - شماره 14 , محمدیان، بهزاد؛ رحمتی، محمدحسین؛ رشید، علی اصغر؛ پوربهروزان، علی
