ائمه علیهمالسلام وظيفه انبيا را داشتند، يعني وظيفه آنان هدايت مردم و بيان اسلام است. اينان در اين عرصه فعالیتهای مهمي انجام دادند. امام باقر علیهالسلام نيز در راستاي هدايت مردم و بيان معارف اسلامي گامهای بلند برداشت تا آنجا كه امروزه بيشتر احاديث مربوط به معارف و احكام اسلامي از ايشان و امام صادق علیهماالسلام است. شايد همين امر باعث شد كه رسول خدا از وي بهعنوان " باقرالعلوم" ياد نمود، چنانچه از جابر بن عبدالله منقول است كه حضرت رسول صلیالله علیه و آله به من فرمود: اي جابر! اميد است كه تو در دنيا بماني تا ملاقات كني فرزندي از من كه از اولاد حسين خواهد بود كه او را محمّد نامند، يَبْقُرُ عِلْمَ الدِّينِ بَقْرا، (1) يعني او میشکافد علم دين را شكافتني، پس هرگاه او را ملاقات كردي سلام مرا به او برسان.
به نظر میرسد كلام رسول خدا درباره امام باقر علیهالسلام ناظر بر اين است كه وي در عرصه نشر معارف ديني و علم خداشناسی شكافنده علم است، بر اين اساس بود كه حضرت طي مدت امامت خود، در همان شرایط نامساعد، به نشر و اشاعه حقايق و معارف الهي پرداخت و مشكلات علمي را تشريح نمود و جنبش علمي دامنهداری به وجود آورد كه مقدمات تأسیس يك «دانشگاه بزرگ اسلامي» را كه در دوران امامت فرزند گرامش امام صادق علیهالسلام به اوج عظمت رسيد، پیریزی كرد. روايات و احاديث متعدد درزمینهٔ مسائل و احكام اسلامي، تفسير، تاريخ اسلام و انواع علوم، از آن حضرت به يادگار مانده است، افزون بر آن، رجال و شخصیتهای بزرگ علمي از محضر آن حضرت استفاده ميكردند. كه هرکدام در گسترش علوم نقش اساسي داشتند، چنانكه «جابر بن يزيد جعفي» و «كيسان سجستاني» (از تابعين) و فقهایی مانند: «ابن مبارك»، «زهري»، «اوزاعي»، «ابوحنيفه»، «مالك»، «شافعي»، «زياد بن منذر نهدي» از آثار علمي او بهرهمند شده سخنان آن حضرت را، بیواسطه و گاه با چند واسطه، نقل نمودهاند. كتب و مؤلفات دانشمندان و مورخان اهل تسنن مانند طبري، بلاذري، سلامي، خطيب بغدادي، ابونعيم اصفهاني و كتبي مانند موطأ مالك، سنن ابي داود، مسند ابي حنيفه، مسند مروزي، تفسير نقاش، تفسير زمخشري و دهها نظير اینها، كه از مهمترین كتب جهان تسنن است، پر از سخنان پرمغز پيشواي پنجم است و همهجا جمله: «قال محمد بن علي» و يا «قال محمد الباقر» به چشم ميخورد. كتب شيعه نيز در زمينه هاي مختلف سرشار از سخنان و احاديث حضرت باقر علیهالسلاماست. حضرت باقر علیهالسلام شاگردان برجستهاي در زمينه هاي فقه و حديث و تفسير و ديگر علوم اسلامي تربيت كرد كه هرکدام وزنه علمي بزرگي به شمار ميرفت. شخصیتهای بزرگي همچون: محمد بن مسلم، زراره بن اعين، ابو بصير، بريد بن معاويه عجلي، جابر بن يزيد، حمران بن اعين و هشام بن سالم از تربيت يافتگان مكتب آن حضرتند. (2)
با توجه به مطالب گذشته باید گفت: گرچه ممكن است ما آثار علمي مانند كتاب از امام باقر علیهالسلام نداشته باشيم، اما امام با بيان روايات بسيار زياد و تربيت شاگردان متعدد در عرصههای علوم مختلف، فعالیتهای بسيار مهمي را انجام داد كه اين امر ارزشش بيشتر از تدوين چند كتاب است. تربيت شاگردان برجسته و پاسخ به پرسشها و شبهات براي امام و پيامبر صلیالله علیه وآله اصل اساسي و وظيفه آنان است نه تدوين كتاب. در ضمن در منابع روايي شيعه براي امامان علیهمالسلام دهها كتاب و تأليفات برشمردهاند. برخي از اين کتابها توسط امام پيشين نگاشته شده، سپس بهعنوان ميراث امامت به امامان بعدي رسيده است، برخي ميراث از سلسله پيامبران پيشين بوده، برخي با املاي امامان علیهمالسلام توسط شاگردان نوشته، برخي توسط امامان براي هدايت افرادي خاص و يا درخواست عدهای نگاشته شده است. برخي کتابهای منسوب به امام باقر علیهالسلام وجود دارد:
- كتاب التفسير؛ از امام باقر علیهالسلام.
- رسالهامام باقر علیهالسلام به سعد الخير.
- كتاب الهدايه؛ از امام باقر علیهالسلام (3).
درباره امام باقر علیهالسلام به منابع زير مراجعه فرماييد:
-امام محمد باقر، كاظم ارفع.
-پيشواي پنجم، حضرت امام محمدباقر، گروه نويسندگان.
- دورنمايي از زندگي امام باقر، مهدي پيشوایی.
پینوشتها:
1. شيخ مفيد، الإرشاد في معرفة حجج الله علي العباد، كنگره شيخ مفيد، قم، چاپ اول.
2. مهدی پيشوايي، سيره پيشوايان، قم، موسسه امام صادق علیهالسلام، چاپ يازدهم، 1379 از ص 306 به بعد.
3. سيد محسن امين، اعيان الشيعه، بيروت، دارالتعارف للمطبوعات، چاپ پنجم، 1418 ه، ج 2، ص 502.
ثار منتشرشده در دو سال اخیر درباره امام محمدباقر (ع) در اختیار علاقمندان و محققان قرار میگیرد.
نگاهی کوتاه به زندگانی امام محمدباقر (ع)
نويسنده: سیدمحمد حسینی، راه بیکران، 16 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 1 سال 1398، 5000 نسخه، 60000 ریال
آشنایی با اسطورهی دانش امام محمد باقر (ع)
نويسنده: معصومه تابع؛ نويسنده: نسیم عسکریمهرآبادی؛ ويراستار: مهدی قدردان، ناریا مهر، 32 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 1 سال 1398، 100 نسخه، 200000 ریال
احادیثی از امام محمدباقر (ع)
نويسنده: سیدمحمد حسینی، راه بیکران، 16 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 1 سال 1398، 5000 نسخه، 60000 ریال
اسوههای اخلاق: مروری بر رفتارهای چهارده معصوم (ع): امام سجاد، امام باقر، امام صادق، امام کاظم و امام رضا (ع)
نويسنده: سیدمحمدرضا طباطبایینسب؛ ويراستار: مهدی ابوطالبییزدی، موسسه فرهنگی نورالائمه (ع)، 498 صفحه، (در3جلد )، جلد 2، پالتویی (شومیز)، چاپ 1 سال 1398، 3000 نسخه، 200000 ریال
امام محمد باقر (ع)
نويسنده: فاطمه قدیانی؛ ويراستار: حسین فتاحی؛ تصويرگر: محمد صلواتیان، برف، 12 صفحه، خشتی (شومیز)، چاپ 3 سال 1398، 3000 نسخه، 40000 ریال
باقر العلوم: زندگانی حضرت امام محمدباقر (ع) برگرفته از منتهی الآمال حاج شیخ عباس قمی (ره)
بهاهتمام: بهراد ابوالفتحی، آکو، 96 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 2 سال 1398، 1500 نسخه، 150000 ریال
امام باقر علیهالسلام
نويسنده: زهرا عبدی؛ تصويرگر: عاطفه فتوحی، کتاب جمکران، 24 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 3000 نسخه، 50000 ریال
تدبر در سیرهی تمدنسازان اهل بیت (ع): سیره امام باقر (ع)
نويسنده: محمدحسین الهیزاده؛ ويراستار: سمیه طلوعبرکاتی؛ ويراستار: مریم کرمی، موسسه فرهنگی تدبر در قرآن و سیره، 56 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 1000 نسخه، 60000 ریال
امام محمد باقر (ع)
شاعر: رضوان داستانپور؛ تصويرگر: فرشته منعمی؛ تهيه و تنظيم: ناصر محمدی، اکرام، 12 صفحه، خشتی (شومیز)، چاپ 3 سال 1397، 1000 نسخه
باید دریایی باشد: زندگینامه داستانی امام باقر (ع)
نويسنده: محمود پوروهاب؛ ويراستار: علی باباجانی، کتاب جمکران، 106 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 1000 نسخه، 85000 ریال
جایگاه امام باقر (ع) در منابع اهل سنت
نويسنده: منظور حسین؛ نويسنده: سیداحمدرضا خضری، منشور سمیر، 192 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 500 نسخه، 220000 ریال
حج در سیره و سخنان امام باقر (ع)
نويسنده: داود حسینی، مشعر، 106 صفحه، پالتویی (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 1000 نسخه، 50000 ریال
حدیث مظلومیت، یا، امتحانات و صبرهای امیرالمومنین علی (س) به روایت از امام محمدباقر (ع)
مترجم: محمد فربودی، سمت خدای سبحان، 97 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 500 نسخه، 50000 ریال
در حریم نور: پژوهشی درباره حضرت علیبن امام باقر (ع)
نويسنده: اکبر قاسمی، سفیر اردهال، 80 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 220 نسخه، 100000 ریال
درسها و پیامها از زندگانی و شهادت حضرت علیبن امام باقر (ع)
نويسنده: اکبر قاسمی؛ ويراستار: ابوالفضل طریقهدار، سفیر اردهال، 56 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 220 نسخه، 100000 ریال
زندگانی امام باقر (ع)
نويسنده:هادی راعی، الهه، 16 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 500 نسخه، 50000 ریال
فرشتهای در بیابان: قصههایی از زندگی امام محمد باقر (ع)
نويسنده: مسلم ناصری؛ تصويرگر: محمدحسین صلواتیان، آستان قدس رضوی، شرکت به نشر، 24 صفحه، خشتی (شومیز)، چاپ 5 سال 1397، 1000 نسخه، 45000 ریال
زندگانی چهارده معصوم (ع): حضرت امام محمدباقر (ع)
نويسنده: علی محمدی، گلی، 12 صفحه، خشتی (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 5000 نسخه، 20000 ریال
زندگینامه حضرت امام محمد باقر (ع)
گردآورنده: فاطمه جعفرینیکو؛ ويراستار: رقیه صفری، کانون علوم خطیب، 112 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 3000 نسخه، 80000 ریال
سخنان و احادیثی از امام باقر (ع)
گردآورنده:هادی راعی، ارتباط نوین، 16 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 500 نسخه، 50000 ریال
سیره معصومان: امام باقر (ع)، امام صادق (ع)، امام کاظم، امام رضا (ع) ... و امام عصر حجهبن الحسن (ع)
نويسنده: سیدمحسن امین؛ مترجم: علی حجتیکرمانی، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران (سروش)، 414 صفحه، (در6جلد )، جلد 5، وزیری (شومیز)، چاپ 4 سال 1397، 100 نسخه، 330000 ریال
زندگینامه امام باقر (ع)
نويسنده: فریبا آقاییفرد، تیماج، 18 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 200 نسخه، 70000 ریال
شکافنده دانش: امام محمد باقر (ع)
نويسنده: رسول جزینی، کانون اندیشه جوان، 184 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 500 نسخه، 150000 ریال
طبالامیر و امام باقر (ص)
نويسنده: سیدمحسن فیضالهی، اثر قلم، 160 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 1000 نسخه، 160000 ریال
فرهنگ جامع سیره معصومین (ع): امام محمدباقر (ع)، امام جعفرصادق(ع)، امام موسی کاظم (ع)
نويسنده: محمود شریفیاقدم؛ نويسنده: محمود مدنی؛ نويسنده: محمود لطیفی، معروف، 616 صفحه، جلد 4، وزیری (سلفون)، چاپ 1 سال 1397، 500 نسخه، 160000 ریال
زندگینامه امام باقر (ع)
نويسنده: یدالله بهتاش، سبحان، 144 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 110 نسخه، 100000 ریال
من امام باقر (ع) را دوست دارم
نويسنده: غلامرضا حیدریابهری؛ ويراستار: افسانه گرمارودی؛ گرافيست: زینب نصرآبادی، جمال، 24 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 3 سال 1397، 3000 نسخه، 40000 ریال
نگاهی به زندگی امام محمد باقر (ع)
نويسنده: عباس قمی؛ بهاهتمام: سعید محمدی، افرود، 44 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1397، 1000 نسخه، 70000 ریال